Büyük Okyanus’un güneydoğusunda yer alan takım adalarından oluşan ve Fransa'ya bağlı Yeni Kaledonya, iki yıl sonra bağımsızlığını ilan etmek için yeniden sandığa gidiyor.
2018 yılında vatandaşların yüzde 57’sinin Fransa’ya bağlı kalmak için oy verdiği referandumun ardından Yeni Kaledonya, 4 Ekim’de ikinci kez referanduma gidecek.
Fransız hükümet sözcüsü Sibeth Ndiaye, 6 Eylül’de yapılması planlanan referandumun yeni tip Coronavirüs (Covid-19) salgını nedeniyle 4 Ekim’e ertelendiğini açıkladı.
1853 yılından beri Fransa'ya bağlı olan ve 270 bin nüfuslu Yeni Kaledonya, Avustralya'nın yaklaşık 2 bin kilometre doğusunda yer alırken Fransa'dan yaklaşık 18 bin kilometre uzaklıkta. Adanın nüfus çoğunluğu kendilerini Kanak olarak adlandıran yerel halkı Melanezyalılardan ve (yüzde 39) ile Caldoche olarak bilinen Avrupa asıllı vatandaşlardan (yüzde 27) oluşuyor.
1980'lerde Kanaks ve Caldoches arasında çıkan çatışmalar, kaynakları yeniden dengeli bir şekilde dağıtmaya ve siyasi iktidarda dengeyi sağlamaya çalışan Fransa'nın arabuluculuğuyla sona ermişti.
Ancak 1988 yılında Fransa, bağımsızlık karşıtı ve bağımsızlık destekçiler arasında imzalanan anlaşmayla birlikte ada daha özerk hale geldi. Anlaşmada, ayrıca 2022 yılına kadar 3 kez bağımsızlık referandumu yapma hakkı da tanındı.
Ouvea olaylarından Ouvea Anlaşması'na
Takım adalar 80'lerin sonundan beri başka hiçbir okyanus ötesi Fransız hakimiyetindeki bölgeye verilmemiş özel bir statüden faydalanıyor. Bu hakkın kazanılmasında 80'li yıllara damgasını vuran Kanak ayaklanmaları önemli rol oynadı. Adanın yerli halkı Kanaklar ile Avrupa kökenli Kaldoşlar arasındaki çatışmalar Ouvea Mağarası'nda Kanakların 15 Fransız jandarmasını iki hafta boyunca alıkoyması ile zirve yaptı.
Fransa'nın düzenlediği operasyonda 19 Kanak militanı ve iki asker öldü. Bu olayın ardından adanın Fransa'dan ayrılması konusunda Paris de ilk adımlarını atmaya başladı. 10 yıl içinde bağımsızlık referandumu yapılması Fransa tarafından kabul edilse de adadaki karışıklıklar nedeniyle referandum fikri 1998'deki Noumea Anlaşması'na kadar askıda kaldı. Anlaşma ise 20 yıl içerisinde adanın kaderini oylamasına yeşil ışık yaktı.
Bu çerçevede, "Yeni Kaledonya'nın egemenliğine ve bağımsızlığına kavuşmasını istiyor musunuz?" sorusu ilk olarak halka 4 Kasım 2018'de gerçekleştirilen referandumla soruldu. Oylamaya yaklaşık 175 bin seçmen katıldı ve sandıktan yüzde 56,7 oranında "Hayır" yanıtı çıktı.
Fakat Noumea Anlaşması'ndaki bir madde "Hayır" yanıtının çıkması durumunda Kongre'de üçte bir çoğunluk sağlanması şartıyla yeniden referandum yapılabilmesine imkan tanıyor. Bu çoğunluğun sağlanması ile birlikte 4 Ekim 2020'de adanın kaderinin belirlenmesi için seçmenler yeniden sandığa çağrıldı.
'Evet' çıkarsa ne olur?
Son kamuoyu yoklamalarına göre 2018'e oranla bağımsızlık taraftarları güçlenmiş durumda. İki yıl önce seçmenlerin neredeyse yüzde 30'u sandık başına gitmemiş, bu da sonucu önemli şekilde etkilemişti. Bu sebeple bağımsızlıkçılar kampanya çalışmalarını bu 'küs' seçmen üzerine yoğunlaştırdı.
Adanın referanduma 'evet' demesi durumunda 1853'te Fransız sömürgesi altına girmiş ada tam bağımsızlığına kavuşmuş, egemen bir devlet olacak.
Fransız devletinin adadaki tüm yetkileri de Yeni Kaledonya yönetimine aktarılacak. Fakat burada yıllara yayılacak bir geçiş süreci izlenecek. Takım ada ülkesi Birleşmiş Milletler'e katılmak için başvuruda bulunabilecek.
'Hayır' çıkarsa ne olur?
Fransız toprağı olmayı sürdürecek ada Noumea Anlaşması ile belirlenen özel statüsüne sahip olmayı sürdürecek.
Ada sakinleri Fransız ve Avrupa Birliği vatandaşlıklarına ve haklarına sahip olmayı sürdürecek.
Kongre'nin yenilenmesi için seçimlere gidilecek. Yeni kongre üyelerinin üçte birinin 18 aylık bir süre zarfında başvuruda bulunması durumunda bir kez daha referanduma gidilebilecek.
