İnsan Hakları İzleme örgütü (HRW), 2019 yılına ait Dünya Raporu'nu yayınladı. Rapor, İran İslam Cumhuriyeti’nin ekonomik koşullarla boğuşan İran ve Doğu Kürdistan (Rojhelat) halkına karşı işlediği suçları gözler önüne seriyor.
İzleme örgütü raporunda, İran rejimimin benzine yaptığı aşırı zam ardından gerçekleşen ve yüzlerce kişinin ölümü ile sonuçlanan protesto gösterileri kısmı yer almadı.
HRW’nin 674 sayfalık 2019 Dünya Raporu’nda, 100'den fazla ülkede insan hakları uygulamalarını inceledi. 29’uncu raporun tanıtım makalesinde, örgütün İcra Direktörü Kenneth Roth, birçok ülkede nefret ve hoşgörüsüzlük yayan rejimlerin bir direniş sergilediğini belirtti. Genellikle sivil grupların ve halkın istediği insan haklarına saygılı hükümetlerin yeni ittifaklarının otokratik aşırılıkların iktidar olma olanaklarını engellendiğinin belirtildiği tanıtım makalesinde, bu durumun olumlu bir gelişme olduğunu ancak dünya genelinde insan hakları ihlallerinin azımsanmayacak derecede devam ettiği vurgulandı.
İzleme örgütü raporunun İran ile ilgili başlığı altında İran rejiminin, 2018 yılında İran ve Rojhelat genelinde kötüleşen ekonomik koşullar, yolsuzluk algıları, siyasi ve sosyal özgürlüklerin eksikliğine ilişkin protestolara yanıt olarak kitlesel tutuklamalar ve ciddi insan hakları ihlalleri gerçekleştirdiği vurgulanıyor. Rapora göre Rejim güçleri mahkemeler eliyle barışçıl aktivitelerde bulunan, avukatları, insan hakları savunucularını ve kadın hakları aktivistlerini tutukladı.
Kanadalı Profesör gözaltında öldürüldü
Raporun İran bölümünde şu bilgiler yer aldı:
24 Ocak'tan bu yana, İran İslam rejimi Devrim Muhafızları (Pasdaran) İstihbarat Teşkilatı, Taher Ghadirian, Niloufar Bayani, Amirhossein Khaleghi, Houman Jokar, Sam Rajabi, Sepideh Kashani, Morad Tahbaz ve Abdolreza Kouhpayeh isimli 8 çevre aktivistini, aslı olmayan gerekçelerle cezaevlerine attı.
10 Şubat'ta Kanada vatandaşlığı da bulunan tanınmış İranlı çevreci Profesör Kavous Seyed Emami gözaltında öldürüldü. Rejim yetkilileri, Emami’nin intihar ettiğini iddia ettiler, ancak tarafsız bir soruşturma yürütmediler.”
HRW Direktörü Whitson: İran rejim yetkilileri aynaya bakmıyor
Raporun İran rejimi ile ilgili bölümünde değerlendirmelerde bulunan İnsan Hakları İzleme Örgütü Orta Doğu ve Kuzey Afrika direktörü Sarah Leah Whitson “İran rejimi liderleri, İran’da yaşanan sorunlarla ilgili dünyayı suçluyorlar, ancak kendilerinin uyguladığı sistematik baskı ve şiddetin İranlıların hayal kırıklığına uğramasına nasıl katkı sunduğuyla ilgili aynaya bakmıyorlar” dedi.
İran rejim güçleri ve yargı aygıtının insan hakları ihlallerine yaklaşımını da sert bir dille eleştiren Whitson, “İran’ın güvenlik aygıtı ve baskıcı, hesap vermeyen yargısı, insan haklarına saygı duyulması ve bu hakların korunması için ciddi engeldir” ifadelerini kullandı.
Pasdaran uygulamaları
HRW raporunda, 2014 yılından bu yana İran rejimi Pasdaranlarına bağlı İstihbarat Teşkilatı’nın Batılı akademik, ekonomik ve kültürel kurumlarla bağlantıları olduğunu düşündüğü en az 14 çifti ve yabancı uyrukluyu tutukladığı belgeledi. Raporda bu kişilerin, “Düşman bir devletle işbirliği yapma” ve “ABD istihbarat kurumu CIA ajanı olma” gibi asılsız suçlamalara maruz kaldıkları belirtilerek bu asılsız suçlamaları rutin olarak hükümet yanlısı medyada rejim propagandası halinde sunulduğu vurgulandı.
Rejim güçleri ve yargı organlarının, suçlamalara maruz kalanlarla ilgili özel bir işlem yapmayıp veya belge sunmadıklarının da ifade edildiği raporda, “Binlerce insan, halkın meşru taleplerini dillendirdiği protesto gösterilerinde sert müdahalelere maruz kaldı ve yapılan haksız yargılamalarla tutuklandı.
Öldürülenlerle ilgili güvenilir soruşturmalar yapılmadı
Raporda devamla şunlar belirtildi:
“Özellikle soruşturma döneminde tutukluların hukuk müşavirlerine erişimini daha da kısıtlamak için yargı, ulusal güvenlik suçlarından sorumlu kişileri temsil edebilecek avukatların listesini sınırlandırmıştır. Kasım ayından itibaren gerçekleşen protesto gösterileri sırasında en az 30 kişi öldürülmüş olsa da İranlı yetkililer, gözaltında öldürülen veya protestoları bastırmak için aşırı güç kullanımı sonucu yaşanan ölümleri güvenilir bir şekilde soruşturmamışlardır.
Çocuklar idam ediliyor
2018 yılı boyunca İran rejimi, çocuk oldukları belirtilen en az 5 kişiyi, işledikleri iddia edilen suçlardan dolayı idam etti. İdam edilenler dışında da birçok çocuk rejim güçleri tarafından infaz edildi. Aralık 2017 ve Ocak 2018'de, birçok kadın, İran rejiminin zorunlu hicab (başı ürtme) yasasını protesto etmek amacıyla başörtülerini çıkardı. Rejim mahkemeleri bu kadınların birkısmını hapse mahkum etti. İran rejimi istihbarat ajanları, tanınmış bir insan hakları avukatı olan Nesrin Sotudeh, kocası Reza Khandan ve bir başka insan hakları savunucusu olan Ferhad Meysami'yi tutukladılar.
Kürtler ve diğer etnik ve dini azınlıklara haksızlık yapılıyor
Hükümet, Bahailer ve Sünni Müslümanlar da dahil olmak üzere diğer dini azınlıklara karşı ayrımcılık yapıyor. Kürt, Azeri, Arap ve Belucilerin kültürel ve siyasi faaliyetlerini kısıtlıyor. Engelli insanlar damgalanıyor, ayırımcılığa maruz kalıyor, sosyal hizmetler, sağlık hizmetleri ve toplu taşıma araçlarına erişimlerinden mahrum bırakılıyor. 2018 Mart ayında parlamento, engelli emeklilik maaşlarını ve engelli sağlık hizmetlerinin sigorta kapsamını artıran bir yasa çıkardı. Ancak medya raporları, 2019-2020 bütçesinin bu yasaları uygulamaya koyma konusunda yeterli fon ayırılmadığını belirtiyor.”
Af Örgütü: Protestolarda 304 kişi öldürüldü, sayı daha fazla olabilir
2019 Kasım ayı ortalarında İran rejiminin ABD’nin ağır ekonomik yaptırımlarını bahane ederek benzin fiyatına 3 kat zam yapması ardından İran ve Rojhelat’ın bütün kentlerinde büyük protesto gösterileri başlamış ve bu protestolar rejim karşıtı kalkışmaya evrilmişti. İran rejim güçlerinin protestolara karşı orantısız şiddet uygulaması ve halkın üzerine gerçek silahlarla ateş açması sonucu çıkan olaylarda Rojhelat kentlerinde 100’ye yakın kişi hayatını kaybetmişti. Uluslararası Af Örgütü bu protesto gösterileriyle ilgili yaptığı son açıklamada Rojhelat ve İran genelinde hayatını kaybeden gösterici sayısını 304 olarak açıklamış ancak bu sayının çok daha fazla olabileceği uyarısında bulunmuştu.
İran ve Rojhelat kentlerindeki rejime ait bankalar, polis merkezleri ve benzin istasyonlarının ateşe verildiği bu olaylar, HRW raporunda yer almıyor.
