İran ve Doğu Kürdistan’da (Rojhelat) yüzü aşkın kentte, rejimin benzin fiyatını üç katına çıkarmasıyla sokaklara inen halk, sadece benzin zammını değil İran İslam Cumhuriyeti’nin yayılmacı politikalarına karşı duyduğu tepkiyi de haykırıyor.
Rejimin Irak ve Lübnan’daki uzantılarını finanse etmesine tepkilerin de haykırıldığı gösterilerde rejimin haber ajansı Fars’a göre bin dolayında kişi gözaltına alındı. Gerçek rakamın çok daha yüksek olduğu tahmin ediliyor. Uluslararası Af Örgütü’ne göre 100’den fazla gösterici hayatını kaybetti.
Fransız Marianne dergisine bir söyleşi veren Paris Üniversitesi Cinsiyet ve Feminist Çalışmalar Merkezi Müdürü Fransız-İranlı Sosyolog Prof. Azadeh Kian, ayaklanmanın nedenleri ve sonuçlarını analiz etti.
“Halkın tahammül eşiği aşıldı”
İki yıl önce yine aynı dönemde İranlılar yine sokaklara dökülmüş ancak hareket daha sonra yumuşamıştı. Kian, bu kez yaşanan ayaklanmanın özelliklerini şöyle anlattı:
“Hükümet, Amerikan yaptırımları, ekonominin kötü yönetimi ve yolsuzluktan dolayı ülkedeki durumun felaket olduğu bir dönemde benzin fiyatlarını üç katına çıkarmaya karar verdi. İran günde artık sadece 300 bin varil petrol satıyor. Bu da geçen yıldan daha kötü bir durumu ifade ediyor. Oysa, petrol satışı İslamcı rejimin toplumsal barış dengesini sağlamasına hizmet ediyordu. Bugün, kasalar boşaldı, İranlıların cepleri de. 2018 yılında eylemler 80 kente yayılmıştı. Bugün 108 kente çıktı. Diğer yandan, eylemcilerin şiddeti de yeni bir durum. Onlarca banka, belediye binası, süpermarket, güvenlik güçlerine ait araçlar veya dini okullar yakıldı. Yokluklara karşı halkın tahammül ve hoşgörü eşiği aşıldı.
“Hizbullah, İslami Cihat Haşdi Şabi’ye yardımlar yuhalanıyor”
Ayrıca rejimin bölgedeki diğer ülkelerin içişlerine karışma politikasının reddi de görülüyor. İnsanlar, İran halkı acı çekerken, Gazze’de İslami Cihat’a, Lübnan’da Hizbullah’a ve Iraklı milislere (Haşdi Şabi) yardım edilmesini yuhalıyor. Bununla birlikte, orta sınıfın utangaç ama gerçek bir katılımını da not ediyoruz. İsfahan’da 19 Kasım’da, insanlar eylemcilerle dayanışmak için araçlarını durdurdular. Ama güvenlik güçleriyle çatışanlar çoğunlukla erkek işsizler veya yoksul işçilerdir. Ülke genelinde 5 hin dolayında kadının eylemlere katıldığı belirtiliyor. Öte yandan, genel seçimler Mart-Nisan 2020’de yapılacak ve fraksiyonlar arasında sert mücadeleler var. Halkın öfkesi sık sık araçsallaştırılıyor. Eylemlerde rejimin dış ülkelerdeki uzantılarını finanse etmesine karşı tepkiler de sıkça dile getiriliyor.
“Pasdaranlar tehdit etti”
Akademisyen Kian, eylemlerin alması muhtemel biçimler ve İran rejiminin eylemlere yönelik olası daha kanlı bir müdahalesi konusunda şunları belirtti:
“İran Devrim Muhafızları (Pasdaran), hareketin daha da boyutlanması halinde müdahale tehdidinde bulundu. Şimdiden bini aşkın kişi gözaltına alındı ve Uluslararası Af Örgütü yüzden fazla ölüden bahsediyor. Ama 2009’daki hareketin sıkı destekçisi olan orta sınıfın eylemlere katılımını henüz göremiyorum. Henüz bir örgüt ve lider yok. Buna karşın, eğer ekonomik ve sosyal durum ağırlaşmaya devam ederse, durum değişebilir. Gelecek altı ayda, Devlet memurların maaşını veremeyecek duruma gelirse, milyonlarca kişi sokaklara dökülebilir. Böylesine eylemler kanla bastırılabilir mi? Rejimin kırılganlaşması, onu kaçınılmaz olarak petrol satışına getirilen yaptırımların hafifletilmesi için Trump ile müzakereye götürecektir.
“Rejim Iraklı milisleri kullandı; demek ki Pasdaranlar yetmiyor”
Büyük gösteriler halinde bile İran rejiminin bölge ülkelerindeki vekillerinden ellerini çekmenyeceğini de sözlerine ekleyen Kian, “İslamcı Cumhuriyet, iktidarda kalmak için uzantılarını desteklemeye ihtiyaç duyuyor. Rejim, İran’ın güneyindeki Huzistan’daki eylemleri bastırmak için Iraklı milisleri kullandı. Eğer onları harekete geçiriyorsa bu, Pasdaranların yeterli sayıda olmadığını gösteriyor. Kendi saflarında fireler olabilir, ama milisler ayrılamıyor.
