▪️بە کرمانجى نێوەڕاست و ژووروو ڕاپۆرتێک لەم بارەوە بخوێننەوە
ڕێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ (HRW)، دژى کردار و پیلانەکانى دەوڵەتى تورکیە لە ڕۆژئاواى کوردستان ڕاپۆرتێکى بڵاو کردووەتەوە و تیایدا دەوڵەتەکەى ئەردۆغان بە ڕفاندنى خەڵکى سڤیلى ڕۆژئاواى کوردستان تاوانبار دەکات.
لە ڕاپۆرتەکەى ڕێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ هاتووە کە تورکیە لە ساڵى ٢٠١٩ى زایینى و لە مانگى چریا پێشین (کانوون) نزیکەى ٦٣ کەسى لە باژارۆکێ سەرێکانى ڕفاندووە و بردوونى بۆ گرتووخانەیەکى باژارى ڕەیحاى باکوورى کوردستان. ئەو کەسە ڕفێندراوانە لە لایەن دادگاکانى تورکیەوە بە تۆمەتى ئەندامیەتى پەیەدە و یەپەگە و کوشتنى خەڵک و هەڵوەشاندنەوەى کۆمارى تورکیە، تۆمەتبار کراون. هەرچەندە دادگاکانى تورکیە لەخۆڕا بڕیار دەدەن و هیچ بەڵگەیەکى پێویستیان بۆ تۆمەتبارى ئەو کەسانە لەبەر دەست نییە، کەچى بەو تۆمەتە دروستکراوانەیان، سزاى تاهەتاییان بەسەر پێنج کەسیان سەپاندووە.
ڕێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ: تورکیە لە سوریە داگیرکەرە
ڕاپۆرتى ڕێکخراوەکە باسى لەوە کردووە کە تورکیە بێ ڕەزامەندى حکومەتى شامێ، خاکى سوریاى خستووەتە بن کۆنتڕۆڵى خۆیەوە و سەردەستەیی خۆى ڕاگەیاندووە تیایدا. هەر لەبەر ئەوەشە کە تورکیە لە سوریە وەک هێزێکى داگیرکەرە. لە ڕاپۆرتەکەدا باس لەوە کراوە کە لەسەر بنەماى خاڵى ٤٩ـیەمینى پەیمانى جنێف "تورکیە وەک هێزێکى داگیرکەر، بەرامبەر مافى داگیرکاریدا لە باکورى ڕۆژهەڵاتى سوریە دەبێت ڕێز لە مافى مرڤان بگرێت. ئەو گرتن و ڕفاندنەى مرۆڤانیش بۆ وڵاتى داگیرکەر لەخۆ دەگرێت".
لە ڕاپۆرتەکەدا بە بەڵگەوە باس لە ڕفاندنى ٦٣ کەس دەکرێت کە ڕفاندنیان سەلێمنراوە، بەڵام قسە لەسەر ٢٠٠ کەسیش دەکرێت.
چەکدارەکانى سەر بە تورکیە داواى پارە دەکەن
لە ڕاپۆرتەکەى ڕێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ هاتووە کە چەکدارەکانى سەر بە تورکیە بە ناوى سوپاى نیشتمانى سوریە پارە لە خزمى ئەو کەسە ڕفێندراوانە دەکەنبۆ ئەوەى ئازادیان بکەن. ماڵباتى ڕفێندراوەکان دەڵێن ئەو ئەرتەشە بۆ ئازادکردنى زارۆکەکانیان، داواى ١٠ هەزار دۆلاریان کردووە.
پێشنیارى ڕێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ
ڕێکخراوى چىودێرى مافى مرۆڤ چەند پێشنیارێک دەخاتە بەردەم تورکیە کە "دەبێت تورکیە لەو شوێنانەى کە داگیرى کردووە، کۆتایی بەو گرتن و ڕفاندنى هاووڵاتیانى سوریى بهێنێت و دەبێت تورکیە دادپەروەرانە ڕەفتار لەگەڵ ئەو کەسانە بکات کە ڕفاندوویانن و بیانگەڕێننەوە بۆ سەر ماڵ و حاڵى خۆیان. هەروەها دەبێت تورکیە لەو شوێنانەى کە داگیرى کردوون و خستوونیەتە ژێر کۆنترۆڵى خۆیەوە، ڕێگە نەدات چەکدارەکانى خۆى بە نامرۆڤانە ڕەفتار لەگەڵ هاووڵاتیان بکەن و دەستبەسەریان بکەن.
شایەنى باسە تورکیە لە ٩ى مانگى چریا پێشین ـى ساڵى ٢٠١٩ى زایینى، لەگەڵ ئەرتەشى نەتەوەیی سوریە (کە زۆرینەیان ئیسلامییە توندئاژۆکانن و سەر بە تورکیەن) باژارەکانى ڕۆژئاواى کوردستانیان (وەک سەرێکانى و گرێ سپى و چەند دەڤەری دیکەى عەین عیسا)یان داگیر کرد.
***
HRW Tirkiyeyê bi revandina mirovan tohmetbar dike
Rêxistina Çavdêriya Mafê Mirovan (HRW) di derbarê kiryarên Tirkiyeyê yên li dijî mafê mirovan a li Rojavayê Kurdistanê raporek amade kir û Tirkiyeyê bi revandina xelkê Rojavayê Kurdistanê tohmetbar kir.
Li gor rapora HRW’yê, Tirkiye di sala 2019an mehên Çiriya Pêşîn-Kanûna Pêşînê de herî kêm 63 kesan ji bajarokê Serêkaniyê ya Rojavayê Kurdistanê revandiye û biriye girtîxaneyekê li bajarê Rihayê ya Bakurê Kurdistanê. Kesên hatine revandin, ji aliye dadgehên Tirkiyeyê ve “bi endamtiya PYD û YPGyê û kuştina mirovan û hilweşandina Komara Tirkiyeyê” hatine tohmetbarkirin. Lê dadgehan, beramberî van tohmetan çi belgeyên têr û pêwîst nekarîne nîşan bidin. Digel vê yekê jî cezaya zindanîkirinê ya heta hetayê dane 5 kesan.
“Tirkiye li Suriyeyê hêzeke dagirker e”
Rapora Rêxistina Çavdêriya Mafê Mirovan dide zanîn ku Tirkiye bêyî rizamendiya Hikûmeta Şamê, erden Suriyeyê xistiye bin kontrola xwe û serdestiya xwe ragihandiye. Ji ber vê yeke Tirkiye li Suriyeyê hêzeke dagirker e. Rapor bale dikşîne li ser xala 49emîn ya Peymana Cenevreyê ya Çaremîn û diyar dike ku “Tirkiye wekî hêzeke dagirker, li gor hikûka dagirkeriyê, li Bakurê Rojhilatê Suriyeyê divê rêzê li mafê mirovan bigre. Ev yek girtin û revandina mirovan bo welatê dagirker jî li xwe digre.”
Li gor Rapora HRWyê heta niha revandina 63 kesan bi belgeyan hatiye selimandin lê dibe ku ev hejmar ji 200î zêdetir be.
“Çekdarên bi ser Tirkiyeyê pere xwestine”
Di rapora HRWyê de xaleke din a belkêş jî ew e ku çekdarên girêdayî Tirkiyeyê yên bi navê Arteşa Netewî ya Suriyeyê (SMO) pere ji xizmên kesên hatine revandin xwestine û beramberî vê yeke jî soza azadkirina wan dane. Malbata revandiyekî dibêje, ji bo berdana zarokê wan, 10 hezar dolar pere dane Arteşa Netewî ya Suriyeyê.
Pêşniyarên HRW’yê
HRW bi çend hişyarî û pêşniyaran bang li Tirkiyeyê dike:
“Divê Tirkiye li cihê ku dagir kiriye, dawî li girtin û revandina mirovan ji Suriyeyê ber bi Tirkiyeyê ve û dadkirina wan bîne. Divê Tirkiye serederiyeke mirovperwerane li mirovên ku revandiye bîne û divê rê bide wan ku bikaribin malbatên xwe bibînin. Herwiha divê Tirkiye li cihên ku dagir kiriye û xistiye bin kontrola xwe rê nede komên çekdar ên girêdayî xwe ku serederiyeke xirab li mirovan bikin û wan desteser bikin.
Dagirkirina Rojavayê Kurdistanê
Tirkiyeyê di 9ê Çiriya Pêşînê ya sala 2019an de bi Arteşa Netewî ya Suriyeyê (SMO) re, bajarokên Rojavayê Kurdistanê yên wekî Serêkaniyê, Girê Spî û hin deverên Eyn Îsayê dagir kiribû.
