سەرەڕاى کۆتاییهاتنى لێخۆشبووەکانى ئەمەریکا بۆ وڵاتانى جیهان سەبارەت هاوردەکردنى سووتەمەنى ئێران، عێراق بەرەو قەیرانێکى مەترسیدار هەنگاو دەنێت، بەتایبەت لەگەڵ نزیکبوونەوەى وەرزی هاوین، ترسی لەوەیە "بەهۆى هاوردەکردنى وزە لە ئێرانەوە، ئەویش بکەوێتە بەر توڕەیی واشنتۆن".
ئیبراهیم بەحرلعلوم وەزیرى پێشووتری نەوتى حکومەتى عێراق، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی ئاڤاتودەى ئاماژە بەوە دەکات "حکومەتى عێراق فشارەکانى خستۆتە سەر حکومەتى ئەمەریکا بۆ ئەوەى لێخۆشبوونەوەکەى درێژ بکاتەوە". بەحرلعلوم کە هاوکات پەرلەمانتارى وڵاتەکەى بووە لە لێژنەى نەوت و غاز رایگەیاندووە "هیچ پاڵنەرو هاندانێک لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە لەو پرسە نەبینی، ئەمڕۆش لەماوەى شەش مانگدا، هیچ جێگرەوەیەکى چەسپێنراودا دروست نابێت". وەزیرە پێشووترەکەى نەوتى عێراق دووپاتی دەکاتەوە "عێراق تا ماوەیەکى دیکەش هەر لە قۆناغی پشتبەستن بە غازی ئێرانى دەمێنێتەوە".
ئەمەش دەقى چاوپێکەوتنەکەیە:
ئاڤاتودەى: عێراق دەتوانێت پابەندی سزاکانى ویلایەتە یەکگرتووەکان دژى ئێران ببێت؟
بەحرلعلوم: لەبارەى پرسیى هاوردەکردنى وزە لەئێران بەتایبەت غاز و کارەبا، تا ئێستا لێخۆشبوونێکى کاتیی بە عێراق تا ١٥ حوزەیران دراوە، لەهەمان کاتیشدا فشارێک لەلایەن حکومەتى عێراقەوە لەسەر ئەمەریکاوە دروست بووە، بۆ ئەوەى لێخۆشبوونێکى دیکە وەربگرێت.
بەو پێیە، قسەکردن لەسەر جێگرەوەکان ئەستەمە، بەتایبەت وەرزی هاوێن وا دێت و وەک خۆشتان دەزانن هاوینى عێراق زۆر گەرمە، بەو هۆیەوەش لەدەستدانى چوار هەزار مێگاوات کارێکى ئاسان نییە و لەلایەن وڵاتانى دراوسێیەوە لەم کاتە خراپە ناتوانرێت قەرەبوو بکرێنەوە.
بەڵێ دەبێت عێراق خشتەیەکى کاتى داڕێژێت، بۆ ئەوەى لە ڕێگەیەوە بتوانێت لەداهاتوو پشت بە بەرهەمهێنانى وزەى کارەبایی و لەنێویاندا غاز ببەستێت. لەقۆناغی یەکەمدا، حکومەتى عێراق فشارەکانى خستۆتە سەر حکومەتى ئەمەریکا بۆ ئەوەى لێخۆشبوونەوەکەى بۆ درێژ بکاتەوە، دووهەمین قۆناغیش، داواکردنە لەویلایەتە یەکگرتووەکان بۆ یارمەتیدانى عێراق لە دۆزینەوەى جێگرەوەى غازی ئێرانی، ئەم دوو پرسە بنەڕەتییە، دەکرێ ببنە تەوەرى گفتوگۆکانى داهاتوو.
ئاڤاتودەى: ئەگەر بەغدا پابەندی سزاکانى واشنتۆن بوو، عێراق چۆن دەتوانێت وزە هاوردە بکات و جێگرەوەکانیشى چین؟
بەحرلعلوم: جێگرەوەکان بەهۆى کەمى وادەکان سنووردارن، بۆ نمونە:
یەکەم/ دەکرێت هۆکاری گواستنەوەى وزە لە وڵاتانى دراوسێیەوە ئەنجام بدرێت بۆ نمونە لە سعودیەوە بۆ کوێت ئینجا بۆ عێراق، بەڵام ئەمە ڕەنگە لەچەند مانگى داهاتوو ئەگەر لێژنەى هونەرى ڕاسپێردرێت بۆ ئەوەى بەخێرا و چڕ کار بکەن، سنوورەکەى لە ٥٠٠ بۆ ٦٠٠ مێگاوات تێپەر نەکات.
دووەم/ پشتبەستن بە تاوەرکان، وەک ساڵانى پێشوو کە لە شارەکانى بەسرە و هەندێک پارێزگاى دیکە ئەنجام دران بۆ دابینکردنى وزە، بەڵام ئەمەش پشت بە تواناى عێراق دەبەستێت لە دابینکردنى گازاویل.
لەهەموو ئەگەرەکان دەبێت بەهۆى ڕەوشەکانەوە مامەڵەیەکى جیاواز لەگەڵ عێراق بکرێت. من پرسیار دەکەم لە دواى ٢٠٠٤ ـەوە، ویلایەتە یەکگرتووەکان لە کوێ بوو؟ ئەگەر هەوڵە چڕەکانى نێوان عێراق و ئەمەریکا بۆ وەبەرهێنانى غازی دەرهێنراوى نەوت ئەنجام درابایە، ئەوا ئێستا گەیشتبووینە قۆناغی بەرهەمى ناوخۆیی و غازمان هاوردە نەدەکرد، بەڵام هیچ پاڵنەر و هاندانێکمان لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە سەبارەت بەو پرسە نەبینی، ئەمڕۆش لەماوەى شەش مانگدا، هیچ جێگرەوەیەکى جێگیر دروست نابێ.
ئاڤاتودەى: ڕاپۆرتەکان باس لە فشارەکانى ئەمەریکا بۆ سەر عێراق دەکەن تا غاز لە هەرێمى کوردستان یا کوەیت هاوردە بکات، بە بۆچوونى ئێوە ئەو جێگرەوانە سەرکەوتوون یا تەنها پروپاگەندەن؟
بەحرلعلوم: پێموایە کوەیت هیچ غازێکى زێدەی نییە تا عێراق هاوردەى بکات، بەپێچەوانەوە ئەمرۆ کوەیت بەدواى غازدا دەگەرێت و لەگەڵ عێراقیشدا خەریکى گفتوگۆیە بۆ ئەوەى غازی لێ بکڕێت و ئەم دانووسانانەش بەردەوامن، ڕەنگە لێژنە هونەرییەکان بە شێوەیەکى بەردەوام کۆبوونەوە بکەن، تا ئێستاش کێشەى نرخ لەنێوان هەردوو لادا هەیە.
سەبارەت بە هەرێمى کوردستانیش، پێموایە چارەسەرێکى زانستى نییە، چونکە ئێستا بەشێک لە وێستگەکانى کارەباى هەرێمى کوردستان پێویستیان بەغاز هەیە و کۆمپانیاکانى هەرێمیش بیر لەهاوردەکردنى غاز لە ڕێگەى تورکیا دەکەنەوە، بۆیە هیچ زیادە غازێک لەلایەن هەرێمى کوردستان یاخود کوەیتەوە نابینرێت تا بدرێتە عێراق.
پرسی غاز بابەتێکى ئاسان نییە و پێویستى بە تەکنیکی گواستنەوە و بابەتى هەمەلایەنە هەیە، ئەمەش پێویست بەکات و رێکخستن هەیە و دەکرێ بەشداریی تێدا بکات، باشترین بژاردەش بۆ عێراق کارکردنە لەسەر وەبەرهێنانی غازی دەرهێنراوى نەوت، بۆ ئەوەى پێداویستییەکانى خۆى پڕ بکاتەوە.
ئاڤاتودەى: پێشتر کاتێک وەزیرى نەوتى حکومەتە سەرەتاییەکانى عێراق بووی لە ٢٠٠٣، باسى پلانەکانى پەرەپێدانى کەرتى وزە لە نەوت و غازتت دەکرد بۆ ئەوەى بگەنە قۆناغەکانى خۆسەرى، تا ئێستا نەگەیشتوونەتە ئەو ئاستە؟
بەحرلعلوم: وەک دەزانن غاز لە عێراقدا دوو جۆرە؛ غازی ئازادی دەرهێنرا و غازی دەرهێنراوی نەوتی خاوی کێڵگە نەوتییەکان. بەپێی ئامارەکانى ژێر دەستمان سەدا ٧٠ ـى قەبارەى غازەکانى عێراق دەرهێنراوەکانى نەوتە و سەدا ٣٠ ـیەکەى دیکەش لە ئازادە دەرهێنراوەکانە، واتا لەکێڵگەکانى وەک کێڵگەی سیڤەر و مەنسوریە و عەکاز، مایەى پەرەپێدانە و لەقۆناغی چوارەمی مۆڵەتپێدانەکانیش بەشداریی پێ کراوە، بەڵام بەهۆى ڕەوشى ئەمنییەوە کاریان تێدا وەستاوە.
ئەو غازەى رێژەى سەدا حەفتای پێک هێناوە و لەگەڵ دەرهێنانى نەوتدا بەدی دێت، دەکرێت عێراق وەبەرهێنانى بۆ بکات بۆ ئەوەى غازى زیاتر بەرهەم بهێنرێت. ئێمە درەنگ دانووسانمان لەگەل شێل میسوبیتشی لەساڵى ٢٠٠٩ دەست پێ کرد و لەساڵى ٢٠١٣ بە واژووکردنى گرێبەست کۆتایی بە گفتوگۆکانی شێل هات، بۆ ئەوەى کۆمپانیاى غازی بەسرە دروست بکرێت، ئەوکات کۆمپانیا عێراقییەکە کە کۆمپانیایەکى تێکەڵە لە نێوان کۆمپانیاى غازی باشوور و کۆمپانیاى غازی بیانی، بۆ وەبەرهێنانى غازی دەرهێنراوى نەوتى هەر سێ کێڵگە سەرەکییەکانی وەک ڕومێلە، زوبێر و قرنە.
ئەمڕۆ کۆمپانیای غازی بەسرە لەوەبەرهێنانى غاز گەیشتووەتە قۆناغی هەزار مەقمق (یەکەیەکی پێوانەییە واتا؛ یەک ملیۆن پێی سێجای پێوانەیی، کە یەکەیەکى پێوانەیی جیهانییە) لە ڕۆژێکدا، بەڵام پڕۆژەکەى بریتییە لەوەى بگاتە سەرجەم غازە سووتێنراوەکانى هەر سێ کێڵگەکە، ئەمەش دواى دوو بۆ دوو ساڵ و نیوی دیکە بەدی دێت. هەروەها پرۆژەى دیکەى نەوتى عێراقی، گەیشتنە سەرجەم کێڵگەکانى دیکەى باشوور و ناوەڕاستى وڵات لەوەبەرهێنانی غازی دەرهێنراو.
بەبۆچوونى تایبەتیم، تا سێ ساڵى دیکە بۆ بەرهەمهێنانى وزەى کارەبا بەشێوەیەکى سروشتى، پیویستمان بە هاوردەکردنی ئەو وزەیە هەیە. ئێستا عێراق ماوەى ساڵ و نیوێکە غازی شلى وەبەرهێنراو هەناردەى بازاڕەکانى جیهان دەکات، جیاوازیشە لەگەڵ ئەو غازەى هاوردەى دەکات. ڕوونتر بیڵێم؛ ئەگەر حکومەت توانى و وەزارەتى نەوت سەرکەوتوو بوو لە دۆزینەوەى پلانی خێراو گونجاو بۆ وەبەرهێنانى غازی دەرهێنراوى کێڵگەکانى ناوەڕاست و باشوور، ڕەنگە بتوانێت نزیکەى چوار هەزار مەقمق بۆ وێستگەکانى کارەباى عێراق بۆ پڕکردنەوەى پێداویستییەکانى وڵات دابین بکات.
بەڵام گرنگترین بابەت ئەوەیە، پاڵنەر بەرەو دۆزینەوەى پێگە غازییەکان بێت، کە پێشبینى دەکەین لە بیابانەکانى رۆژئاواو جەزیرەو زۆربەى ناوچەکانى دیکە هەبن، گریمانەیەکى گەورەى غازی لە قوڵاییەکانى بیابانەکانى رۆژئاوا هەبێت، کە ئەمەش دەبێتە پاڵپشتییەکى دیکەى یەدەگەکانى غاز لەعێراق.
ئاڤاتودەى: حکومەتى عێراق لە میانەى سەردانەکەى عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیران بۆ شانەشینى عەرەبی سعودیە، کۆمەڵێک لێکگەیشتن ورێککەوتننامە واژوو کراون، بەڕێزتان یەکێک بووى لە وەزیرانى تایبەتمەندی حکومەت لە ماوەى رابردوو، پێتوان وایە چەند سعودیە جددیە لەدابینکردنى وزە بۆ عێراق تا پشت لە وزەى ئێران بکات؟
بەحرلعلوم: ئیشکالیەتێکى سەرەکیی لەو بابەتە هەیە، ئەگەر گریمان زیادبوونێکى وزەى کارەبایی لەلایەن سعودیە هەیەو، عێراقیش تواناى گواستنەوەى هەیە، بەڵام فرێنکوێسى وزەى کارەباى سعودیە جیاوازی لەگەڵ فرێنکوێسى وزەى کارەبای عێراقی هەیە. بۆیەش، پرۆژەیەک بۆ گواستنەوەى وزەى کارەبا لەسعودیەوە بۆ کوەیت و لەوێشەوە بۆ عێراق هەیە، ئەمەش ئەگەرێکی گونجاوە. پێموایە، سەرەڕاى تواناى کۆمپانیاکانى شانەشینى عەرەبی سعودیە وەک کۆمپانیاى ئەکوای لە دابینکردنى وزەى کارەبا، دەکرێت کار لەسەر ئەو پرسە بکرێن.
بەڵام ئەو کاتە پێویست بە هۆکار دەبن: یەکەمیان وەبەرهێنانى گەورەیە، گومانم لە شانەشینى عەرەبی سعودیە نییە، ئەمرۆ ئەگەر تواناى هەبێت قەرەبووى عێراق دەکات، نەوەک لەپێناو دەسەڵاتداران بەڵکو بۆ دانانى سنوورێک بۆ پشتبەستنى عێراق بەئێران، ئەم سیاسەتەش لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکان گونجاوە.
ئەگەر ئەمەریکا بزانێت، ئیمکانیەتێک لە وڵاتانى کەنداو بۆ قەرەبووکردنەوەى غازی هاوردەکراو هەیە، ئەوا ئەنجامی دەدات. بۆیە دەڵێم ئەمرۆ کۆمەڵێک پابەندی هەیە ناتوانین تێیپەرێنین، بۆیەش عێراق تا ماوەیەکى دیکەش هەر لەقۆناغی پشتبەستن بەغازی ئێرانى دەمێنێتەوە، تەنها ئەگەر بمانەوێت لەچەند مانگی داهاتوو و هاوین، گەلى عێراق بێبەش بکەین لە نزیکەى پێنج هەزار مێگاواتى کارەبا.
