سەرەڕاى ئەوەى فەرەنسا رۆڵێکى سەرەکیی گێراوە لەدابەشکردنى کوردستان بۆ سەر چەند پارچەیەکى جیاواز، بەڵام لەسەدەى ٢١ـدا، پاریس پێداچوونەوەیەکى ریشەیی بەپەیوەندییەکانى لەگەڵ گەلى کورددا دەکات و، لەم ساڵانەى دواییشدا بەشێوەیەکى بەرچاو قۆناغی پەیوەندییەکانى لەگەڵ هەرێمى کوردستان بەرزتر دەکاتەوە.
لەدواى دروستبوونیەوە نوێنەرایەتى هەرێمى کوردستان لەپاریس، توانیویەتى دۆزی کورد لەو وڵاتە بەرەو پێشتر ببات و، رۆڵى سەرەکی بگێرێت بۆ مەسەلە هەستیارەکان و، تایبەت بەگەلى کورد بەگشتى و هەرێمى کوردستان بەتایبەتی.
لەم چاوپێکەوتنەى تۆڕى (ئـاڤا تـودەى)، عەلى دۆڵەمەری، نوێنەرى حکومەتى هەرێمى کوردستان لەفەرەنسا، ئاشکراى دەکات رێژەى ڕەوەندی کوردی لەو وڵاتە بەبەراورد لەگەڵ وڵاتانى دیکەى ئەورۆپی زۆر کەمترە، باسى لەوەش کردووە مەزەندەى ٣٠٠ هەزار کورد دەکرێ لەفەرەنسا.
دۆڵەمەرى ئەوەشى دووپاتکردۆتەوە " هەمیشە گووتوومە ناکرێ رۆڵى لایەنەکانى دیکەو ڕەوەندی کوردی لەبیر بکرێت بۆ سەرخستنى ئەو پەیوەندییە باشەى ئێستا لەنێوان فەرەنساو حکومەتى هەرێمى کوردستاندا هەیە، هەریەکەو بەپێی خۆی دەورو رۆڵى گێراوە".
کارزان حەمید - پاریس
ئاڤا تودەى: سەرەڕاى هەندێ گلەیی نێودەوڵەتى لەسەر هەرێمى کوردستان لەسەر پرسی هەندێک کەیس و تایبەتی وگشتیدا، ئێوە وەک نوێنەرى حکومەتى هەرێمى کوردستان پەیوەندییەکانتان لەگەڵ رۆژئاوا لەچ ئاستێک دایە چ وەک فەرەنسا، چ وەک یەکێتى ئەورۆپا؟
عەلى دۆڵەمەری: بەپێی دەستوورى ساڵى ٢٠٠٥ـى هەمیشەیی عێراقی هەرێمى کوردستان، لەچوارچێوەى حکومەتى عێراقی فیدراڵى بەشێوەیەکى فەرمیی هەرێمێکى فیدراڵییە، لەسەر ئەم بنەمایە کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى مامەڵە لەگەڵ هەرێمى کوردستان دەکات. ئەم دانپێنانە نێودەوڵەتیەى هەیە، لەهەمان کاتدا دانپێنانێکى نیشتیمانى و ناوچەییشى هەیە.
لەسەر ئەم بنەمایانە حکومەتى هەرێمى کوردستان هەوڵیداوە پەیوەندییەکانى خۆى لەچوارچێوەى دەستووری عێراقدا، لەگەڵ دونیاى دەرەوە ساز بکات، بۆیە ئەگەر ئێستا تەماشای بکەین، حکومەتى هەرێمى کوردستان نزیکەى ١٤ نوێنەرایەتى لەدەرەوە هەیەو، هەروەها نزیکەى سەرووى ٣٠ کونسڵخانەو نوێنەرایەتى بیانى لەهەرێمى کوردستان کاردەکەن. ئێستا پەیوەندییەکى بەهێز هەیە لەنێوان حکومەتى هەرێمى کوردستان ووڵاتانى دەرەوە، لەسەر ئەم بنەمایەی دەستووری عێراقدا ئێمە کار دەکەین و، وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان پەیوەندییەکى باشیشمان لەگەڵ باڵیۆزخانەى عێراق لەفەرەنسا هەیە، هاوکات بەهەمان ئاستیش لەگەڵ حکومەتى فەرەنسیشدا.
ئەگەر بەشێوەیەکى گشتى تەماشا بکەین حکومەتى هەرێمى کوردستان، لەدونیادا ئەگەر وەک هەرێمێک سەیری بکەین، ئەو پەیوەندییەى حکومەتى هەرێمى کوردستان لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى هەیەتى، کەم هەرێم هەیە ئەو پەیوەندییانەى هەبێت، ئەمەش بۆ چەند خاڵێک دەگەرێتەوە، لەوانەش بۆ ئەوەیە؛ حکومەتى هەرێم هەر لەسەرەتاوە سیاسەتێکى زۆر ڕاستگۆیانەى گرتۆتە بەر، تاکە هەرێمێکیشە ئەمرۆ دەتوانین بڵێین لەو ناوچەیەدا بڕواى بەپێکەوە ژیان، دیموکراسیەت، ئازادی بیروڕا هەیە.
بۆیە ئەو پەیوەندییانە چوونەتە بواری زۆر گرینگەوە، بۆیەش پەیوەندییەکانی هەرێم و فەرەنسا لەئاستێکی بەرزدایە، جگە لەوەش لەگەڵ زۆربەى وڵاتانی دیکەش لەو ئاستەدایە. لەبیرمان نەچێت کۆتایی مانگی ئابی ئەمساڵدا، خوودی سەرۆکى فەرەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، سەردانى هەرێمى کوردستانى کرد، ئەمەش ئەو دەردەخات هەرێمى کوردستان، هەرێمێکى گرنگە لەئاستى نێودەوڵەتیدا، بۆیە گرنگی بەو هەرێمە دەدات.
ئاڤا تودەى: تاچەند نوێنەرایەتى هەرێمى کوردستان، تاچەند توانیوتانە لەگەڵ لایەنەکانى دیکەی نێو هەرێم کۆبوونەوەو گفتوگۆ بکەن، تا چ ڕادەیەک گفتوگۆییەکان وەرزین یاخود نا؟. هاوکات توانراوە لەگەڵ لایەنەکانى دیکەى بەشەکانى دیکەى کوردستان کۆبوونەوە رێکبخات؟
عەلى دۆڵەمەری: بەشێوەیەکى فەرمیی ئێمە نوێنەرى حکومەتى هەرێمى کوردستانین و، بۆ هەرێمى کوردستان کاردەکەین، پەیوەندییەکانمان تەنها لەگەڵ لایەنەکانى دیکە نیە، بگرە لەگەڵ وڵاتانى دیکەش هەیە، بەتایبەت وڵاتانى عەرەبی و وڵاتانى رۆژئاوا، هاوکات پەیوەندیمان لەگەڵ چەندین باڵیۆزخانەى وڵاتانى بیانى هەیە لەنێو فەرەنسا.
پەیوەندییەکى باشمانیش لەگەڵ لایەنەکانى نێو هەرێم و پارچەکانى دیکەى کوردستانیش هەیە، ئامادەیین هاریکارى هەمووان بکەین، لەچەندین بۆنەشدا بەشدارییمان هەبووە، بەتایبەت ئەوانەى ئەنیستیتیوتى کورد لەپاریس ئەنجامی بۆ ڕەوەندی کوردی دەدەن، جگە لەوانەش هەر چالایەکیەک هەر لایەنێک لەبەرژەوەندى کورد دا ئەنجامی بدات ئێمە بەشداریی تێدا دەکەین.
بەداخەوە بەهۆى ڤایرۆسی کۆرۆناوە کۆبوونەوەکان ئەنجامنادرێن، وەک نوێنەرایەتى حکومەت بەشداریی چەندین کۆبوونەوەی لایەنەکانمان کردووە، لەهەندێ کاتیشدا خۆمان سەرپەرشتى ئەو جۆرە کۆبوونەوەمان کردووە، بەتایبەت بۆ لایەنەکانى نێو هەرێمى کوردستان. بۆ ئەوەى لێکنزیکبوونەوەیەک لەنێویاندا دروست بکەین و، بەهاوبەشى چالاکییەکان ئەنجامبدەین، بەتایبەت چالاکییە نیشتیمانیەکان وەک ئاهەنگەکانى نەورۆز، چونکە ئەو بۆنەیە موڵکى هەموو کوردێکە. وەکو دەزگایەکى فەرمیی حکومەتى هەرێمى کوردستان چەندین چالاکییمان بەو بۆنەیەوە لەفەرەنسا رێکخستووەو، هەموو لایەنەکانیشمان بانگهێشت کردووە.
ئاڤا تودەى : بەشێک لەلایەنە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان، ئەوانەى نوێنەرایەتیان لەنێو فەرەنسادا هەیە، گلەیی ئەوە لەنوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان دەکەن، کە نوێنەرایەتى ئامادەیی ئەنجامدانى کۆبوونەوەى نەبووە لەگەڵیاندا، تاچەند ئەو پرسە ڕاستن؟
عەلى دۆڵەمەری: بەهیچ شێوەیەک ئەو زانیارییانە دروست نین، ئێرە نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستانە، نوێنەرایەتى هەموو خەڵکى کوردستانیش دەکات بەهەموو لایەنەکانەوە، چ ئەوانەى لەنێو حکومەت دان، چ ئەوانەش لەدەرەوەى حکومەت دان، چ ئەوانەش ئۆپۆزسیۆنن.
ئەم حکومەتەى دروستکراوە، حکومەتێکى هەموو خەڵکە، لەهەموو دونیاش بەو جۆرەیە، کاتێک هەڵبژاردن دەکرێ، خەڵک هەموو دەنگ بەیەک حیزب نادات، ڕەنگیشە حکومەتێکى تەوافوقی دروست بێت، ئەوەشى لەهەرێمى کوردستان دروستبووە، حکومەتێکى سێ لایەنیە (پارتى دیموکراتى کوردستان، یەکێتى نیشتیمانى کوردستان و، بزوتنەوەى گۆڕان)ـە، ئەمانەش زۆرترین کورسییەکانى پەرلەمانیان بەدەستەوەیە، بەهاوبەشى لەگەڵ چەند پێکهاتەیەکى دیکەشدا.
بۆیە دەرگاى ئێمە هەمیشە کراوەیە بۆ هەر کەسێک سەردانیمان بکات، بەڵام هەندێک پرس هەیە پێویستە لەبەرچاو بگیرێن، وەکو باسمکرد، ئێمە نوێنەرایەتیەکى فەرمیی حکومەتى هەرێمین، سەر بەفەرمانگەى پەیوەندییەکانى دەرەوەی هەرێمى کوردستانە، دەرگاکانمان بۆ هەموو لایەن و کەسێک هەمیشە بەکراوەیی بووە. بۆیە هەر داواکارییەک و بابەتێکى هەبێت، بەخۆشحاڵییەوە پێشوازی لێدەکرێت.
ئاڤا تودەى : بڕیارتان نەداوە لەداهاتوویەکى نزیکدا کۆبوونەوەیەکى فراوان رێکبخەن بۆ لایەنە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان؟
عەلى دۆڵەمەری: نەخێر، چونکە بەهۆى رێکارەکانى کۆرۆناوە، ئێستا بارودۆخی تەندروستى و، مەترسییەکانى کۆرۆنا هێشتا ماوەو، بەپێی یاساکانى فەرەنسا ئەو جۆرە کۆبوونەوانە سەختە لەو شوێنانە ئەنجامبدرێن کەشوێنى داخراون. بەڵام لەرابردوو ئەو جۆرە کۆبوونەوانە ئەنجامدراون، لەپێش کۆرۆنا چەندین جار چەندین چالاکی هاوبەش و بەتەنیامان ئەنجامداوە، ئەو لایەنانەش پێویستیان بەهاریکاری ئێمە بێدا یارمەتیمان داون، چ لەسازدانى کۆنفراس، چ لەیادەو بۆنە نیشتیمانیەکان بۆ هەموو لایەنە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستانەوە بوون.
خۆشحاڵین لەکۆبوونەوەو هاریکاریی لەگەڵ هەموو لایەنەکان، ئومێدەوارین لەداهاتوو ئەگەر هاتوو بارودۆخی کۆرۆنا تەواو ببێت، ژیانیش بەرەو نۆرماڵبوون بچێت، بێگومان ئێمە خۆشحاڵ دەبین بۆ ئەوەى پێکەوە لۆبیەکى کوردی جوان دروست بکەین، چونکە ئێمە وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان ناتوانین هەموو کارەکان ئەنجامبدەین.
هەمیشە گووتوومە ناکرێ رۆڵى لایەنەکانى دیکەو ڕەوەندی کوردی لەبیر بکرێت بۆ سەرخستنى ئەو پەیوەندییە باشەى ئێستا لەنێوان فەرەنساو حکومەتى هەرێمى کوردستاندا هەیە، هەریەکەو بەپێی خۆی دەورو رۆڵى گێراوە، بۆیە ئێمە لەرێگەی ئێوە سوپاسی هەموو لایەنە سیاسییەکان وڕەوندی کوردی دەکەم، کەهەمیشە پشتیوان بوونە بۆ دۆزی گەلى کورد، پێویستە دەست لەناودەستى یەکتر بنێین و، ئێمەش ئامادەین لەو پرسە. ئومێدەواریشم لەداهاتوویەکى نزیکدا کۆبوونەوەیەک ئەنجامبدەین.
ئاڤا تودەى : باست لەڕەوەندی کوردی کرد؛ لێرە چەندین ناوەندی کوردی هەیە، لەپاڵ ئەوانەشدا ژمارەیەکى زۆرى ڕەوەندی کوردی هەیە، بەڵام تا ئێستا کوردەکان لێرە یەکگرتوو نین و، کۆکەرەوەیەکیان نەبووە، لەپاڵ ئەوەشدا ناوەندێک نەبووە کاریگەرییەک دروست بکات، باشترین بەڵگەش شکست هێنانى یاخود روونتر بەدەست نەهێنانى دەنگی پێویست بوو، بۆ تێپەڕاندی یاسای (جینۆساید کردنى گەلى کورد) لەنێو پەرلەمانى فەرەنسا؟ خوێندنەوەى ئێوە بۆ ئەم پرسە چۆنە؟
عەلى دۆڵەمەری: بەپێچەوانەوە ئەگەر سەیری ڕەوەندی کوردی لەفەرەنسا بەبەراورد لەگەڵ وڵاتانى دیکە بکەین، ڕەوەندێکى کوردی زۆر باشى لێیەو، چەندین دەزگای رۆشنبیری هەیە وەک ئەنیستیتیوتى کوردی لەپاریس، سەرپەرشتى هەموو چالاکییەکانی هەر چوارپارچەى کوردستان دەکات، دواتریش وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان ڕەوەندی کوردی باشوورى کوردستان لەفەرەنسا زۆر کەمە، ئامارێکى وورد لەبەردەست نیە بۆ ئەو پرسە، بەڵام بەپێی سەرچاوە نزیکەکانمان دەردەکەوێت کەنزیکەى شەش بۆ حەوت هەزار کەس دەبن، زۆربەى ئەوانەش هاتووش لەساڵانى هەشتایەکان و نەوەتەکانى سەدەى ڕابردوو بوونەو، لەشارەکانى ناوەڕاست و باشوورى فەرەنسا نیشتەجێبوونەو، پەیوەندییەکى باشمان لەگەڵیاندا هەیە.
چەندین رێکخراو و دامەزراوەمان بۆیان دامەزراندوون، بەمدواییانەش هەندێک کەسى دیکەش هاتوون، بەڵام پەرتوبڵاون لەنێو خاکی فەرەنسادا، وەک دەزانن جوگرافیاى ئەم وڵاتەش زۆر فراوانە، ڕاستیەکیش هەیە کەئێمە ئەو ئیمکاناتەمان نیە، یەک بەیەک سەردانى هەموو ئەو شارانە بکەین. بەردەوامیش ئەوەمان دووپاتکردۆتەوە دەرگاى ئێمە کراوەیەو هەرگیز دانەخراوە، سایت و ناوەندی پەیوەندییەکانمان هەیە، دەتوانن سەردانى پەیجەکانى تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش بکەن، بۆ هەر کەسێک پێویستی بەئێمە بووە هاریکار بووینە.
لەبەرنامەشماندا هەیە ئەوانە هەموویان کۆبکەینەوە، بەڵام کارێکى ئاسا نیە، چونکە بەشێکیان ڕەنگە حەز نەکەن، یاخود هەندێکیان نەخوازن بێنە ئێرە.
سەبارەت بەپرسى جینۆساید کردنی کورد لەنێو پەرلەمانى فەرەنسا، ئەمە هیچ پەیوەندییەکى نە بەلۆبی و ڕەوەندی کوردی و، نەبەحکومەتى هەرێمى کوردستانەوە نەبووە، بەڵکو ئەوە گرووپێک لەنێو پەرلەمانتارانى پەرلەمانى فەرەنسا، خۆیان هەڵساون بەسازدانى ئەو جۆرە پرسە، ئەمەش بەحەقیقەت دەستکەوتێکى گەورەیە، چونکە بردنى کەیسى ئەنفال و جینۆسایدەکان بۆ نێو پەرلەمانى فەرەنسا جێی خۆشحاڵیە، بەڵام بەداخەوە دەنگی پێویستى بەدەست نەهێنا، بەڵام ئەمە کۆتایی ئەو پرۆسەو هەوڵانە نیە، خۆتان دەزانن، پرۆسەى ئەنفال پێویستى بەچەندین ساڵ هەیە تاوەکو گەڵالە دەکرێن.
ئەگەر سەیرێکى مێژوو بکەین، جینۆساید کردنى ئەرمەنەکان و، وڵاتانى دیکە وەک رەواندە، پێویستیان بەکاتێکى زۆر هەیە، ئەگەری ئەوە هەیە جاری یەکەم و دووهەم و سێهەمجاریش نەتوانرێت سەربگرێ، خەڵک بەشێوەیەکى دیکە لێکیدایەوە، بۆیە ئەمە دەستپێشخەری چەند ئەندام پەرلەمانێکی فەرەنسا بووەو، ئێمە سوپاسیان دەکەین، بەحەقیقەت زۆر بوێرانە توانیویانە ئەم بابەتە ببنە نێو پەرلەمانى وڵاتەکەى خۆیان. ئومێدەواریشین لەداهاتوو کاری زیاتری لەسەر بکەین و، کورد رۆڵێکى گرنگتری هەبێت لەو وڵاتە، بەتایبەت بۆ هەموو بۆنەکاندا، چ لەکیمیاباران کردنى هەڵەبجە، شاڵاوی ئەنفال، کۆڕەوی ساڵى ١٩٩١، هەروەها کارەساتەکانى ٢٠١٤، خۆتان ئاگاتان لێبوو ڕەوەندی کوردی و دۆستەکانمان نەبووایە کارەساتی گەورەتر دەقەوما.
هەروەها دواى رووداوە نەخوازراوەکانى ١٦ تشرینى یەکەمى ٢٠١٧ هاتە سەر هەرێمى کوردستان، فەرەنسا یەکەم وڵات بوو فریای کوردستان کەوت، ئەمانەش هەموو دەگەرێتەوە بۆ هەموو ئەو تواناو کارانەى هەم ڕەوەندی کوردی، هەمیش سەنتەرو رێکخراوەکان و، هەمیش نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێم. کەپێکەوە ئەنجاممان داوە، بۆ ئەوەى بتوانین کاریگەرى لەسەر ڕایگشتى فەرەنسی دروست بکەین، بۆ ئەوەى بەهاناى گەلى کوردەوە بێت.
ئاڤا تودەى : لەپاڵ ئەو ٦٠٠٠ بۆ ٧٠٠٠ کوردەى هەرێمى کوردستان، کۆى گشتى ژمارەى ڕەوەندی کوردی چەندە لەنێو فەرەنسا؟
عەلى دۆڵەمەری: بەپێی ئەو زانیارییانەى ئێمە کەلەرێگەى ئەنیستیتیۆتى کوردو چەند دامەزراوەیەکى دیکە بەدەستمان گەیشتووە، باس لەوە دەکەن نزیکەى ٣٠٠ هەزار کورد لەنێو فەرەنسا نیشتەجێیە. زۆرینەشیان خەڵکى باکوورى کوردستانن، کەبەهۆی چەندین هۆکاری جۆراجۆرى سیاسی، ئابوورى وخێزانیەوە هاتوونەتە فەرەنسا. لەبەرامبەریشدا کوردەکانی رۆژهەڵات زۆر کەمن، بەپێی مەزندەکانى ئێمە لەنێوان ١٠٠٠ بۆ ١٥٠٠ کەس دەبن، بەمدواییانەش کوردەکانى رۆژئاوا بەشێوەیەکى بەرچاو دواى شۆڕشی سووریا زیادیان کردووەو، ئەوانیش ژمارەیان لەنێوان هەزار بۆ هەزارو ٥٠٠ کەس دەبن.
ئاڤا تودەى: ئاگامان لەوەیە کەژمارەیەکى زۆری کۆچبەران لەنێوان سنوورى فەرەنسا – بەریتانیا بەتایبەت لەنێو کالێ ودانکێخ، نیشتەجێبوونە، ئێوە هیچ زانیارییەکتان لایە چەند کوردی لێیە؟
عەلى دۆڵەمەری: زانیاری تەواو لەبەردەست نیە، چەند کەس لەوێ نیشتەجێبوونە، هۆکارەکەش بۆ نەبوونى سەرچاوەیەکى فەرمییە، درەبارەى ئەو کۆچبەرانەى لەوێدا ماونەتەوە، ناویان تۆمار بکات. ئەوەى من ئەمەوێت بەخەڵک بڵێم ئەو رێگایەى نێوان فەرەنسا و بەریتانیا چەندین ساڵە هەیە، بەحەقیقەت بۆ ئێستا ناگەرێتەوە، چونکە هیچ سنوورێکى ووشکانى لەنێوان ئەو دوو وڵاتەدا نیە، تەنها دەریایان لەنێواندا هەیە. بۆیە هەر لەسەرەتای دروستبوونى مرۆڤایەتیەوە ئەم رێگایە هەبووە، بەمدواییانەش بەتایبەت دواى گۆڕانکارییەکانى هەشتایەکان و، رووداوەکانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و تووشبوونى بەچەندین کێشەو شەڕبوویەوە، لەپاڵ ئەوانەش شەڕی ئەفغانستان و، شەڕی هەشت ساڵەى عێراق – ئێران، دواتر شەڕى کوەیت... هتد، ئیتر خەڵک لەچەندین وڵاتانى ئەفریقی و ئەفغانی لەنێویاندا عێراقی و هەرێمى کوردستان دەیانەوێت لەوێوە بەرەو بەریتانیا بچن و، لەوێ خۆیان ڕادەستى دەسەڵاتى ئەو وڵاتە بکەن، ئەو بەشێکە لەوڵاتانى ئەورۆپی، پێشتریش لەنێو ئەو یەکێتیە بووە، بەبێ هەبوونى شینگن.
ڕەنگە ئەوە ئارەزوو و حەزی ئەو خەڵکانەى ئەوێ بێت، بچێت کۆچ بۆ وڵاتێک بکات لەگەڵ بیروکەو بۆچوونى بگونجێت، هۆکارەکانیش روون نین، چونکە ڕەنگە شەخسی بێت، ئیتر ڕەنگە هۆکارەکان زۆر بن، لەوانە ئابووری، سیاسی، کۆمەڵایەتی و چەندانى دیکە بن، دەبێ قسە لەگەڵ خۆیان بکرێت.
هەر وەک گووتم ژمارەیان دیار نیە، بەڵام بەپێی پەیوەندییەکانمان کەچەندین ساڵە لەگەڵ حکومەتی فەرەنسی هەمانە دەڵێن ژمارەى کوردی تێدایە، بەپێی مەزەندەکانى ئێمە تاوەکو ئێستا لەنێوان هەزار بۆ دوو هەزار کورد لەو ناوچەیە نیشتەجێبووبێت، بەڵام بەروونى نازانرێت کورد کامە پارچەیە، ئەو پرۆسەیەش ئەستەم و ئاڵۆزەو رێگای مەرگە، بەڵام ئەوان هۆی خۆیان هەیەو، کەس رێگرى لێنەکردوون، ئێمەش ناتوانین رێگرییان لێبکەین، یاخود دەست وەربدەینە نێو کاروباری ناوخۆییان، بەپێچەوانەوە یارمەتیمان پێشکەش کردوون، چەندین کەس هاتوونەتە لای ئێمەو، داواى یارمەتیان کردووەو توانیمانە یارمەتیان بدەین، بەشێکیان داوایان کردووە ئارەزوومەندانە بگەرێنەوە بۆ هەرێمى کوردستان، توانیومانە هاوکارییان بکەین و گەڕاونەتەوە.
دەزانن وڵاتێکى وەک فەرەنسا، کەوڵاتێکى ئەورۆپیە ناتوانین مامەڵەیەکى فەرمیی مامەڵە لەگەڵ ئەو کەسانە بکەین کە کارتى نیشتەجێبوونیان نیە، چونکە ئەمە ئەرکێکى سەختە، بەڵام سەرەڕاى ئەمەشدا دریغیمان نەکردووە.
ئاڤا تودەى : ئێوە چ زانیارییەکتان لایە، دەربارەى ئەو کۆچبەرە گیرخواردووانەى نێوان سنوورى بیلارووسیا و پۆڵەندا گیریان خواردووە؟
عەلى دۆڵەمەری: ئێمە وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستانەوە لەو بابەتەوە دوورین، چونکە لەسەر سنوورەکانى ئێمە نیە، بەڵام ئەو کەیسە زیاتر پەیوەندیی بەیەکێتى ئەورۆپاو بیلارووسیا هەیە، چونکە یەکێتى ئەورۆپا گەمارووی ئابووری خستۆتە سەر بیلارووسیا، ئەمیش بۆ دروستکردنى رایەکى نێودەوڵەتى بۆ خۆى و، کەمکردنەوەى فشارەکانى سەری بەداخەوە ئەو چەکەى بەکارهێناوە.
دواتر کێ زەرەرمەند دەبێت، هەر هاوڵاتی سڤیلە ئیتر هاوڵاتى هەر وڵاتێک بێت، چونکە ئەوە دەچێتە چوارچێوەى بازرگانى کردن بەمرۆڤ، ئەوەش کارێکى زۆر ترسناکەو، یەکێتى ئەورۆپا زۆر بەتووندی ئیدانەى ئەو کارەى بیلارووسیا کردوویەتى، بۆیە تاوەکو ئێستاش دەستبەرداری ئەو چەکە نەبوونە، قوربانیەکانیش هەر مرۆڤەکانن.
وڵاتانى ئەورۆپی لەسەر کۆمەڵێک بنەماکانى مافى مرۆڤ ورێزگرتنە لەمرۆڤ بونیاتنراوە، لەبەرامبەر ئەوەشدا خۆشبەختانە کۆمەڵێک هاوڵاتی بڕیاری گەڕانەوەیان بۆ وڵاتەکانیان داوە، بەتایبەت ئەوانەى سەر بەهەرێمن دەگەرێنەوە هەرێمى کوردستان، چونکە ئەوانە نەبەکۆچ و نە پەنابەرى چوونەتە ئەو وڵاتە، بەڵکو بەشێوەیەکى فەرمیی سەردانى بیلارووسیان کردووەو، ڕەنگە بۆ گەشتوگوزار یاخود بۆ سەردانیکردن سەردانی ئەو وڵاتەیان کردووە، دواتر بەهۆى چەندین کەسەوە، و پاڵپشت بەسیاسەتەکانى مینسک بۆ دروستکردنى فشار بەسەر یەکێتى ئەورۆپا، وەک گەیاندنى پەیامی "بەڵێ ئێمە دەتوانین ئەو کارتە دژى ئێوە بەکاربهێنم"، کەتاوەکو ئێستا شکستى هێناوەو، لەو باوەڕەشم کە لەداهاتووشدا شکستى زیاتر بەخۆیەوە دەبینێت. چونکە سەرجەم وڵاتانى ئەورۆپا دژى ئەو بڕیارە بن.
ئەو سیاسەتەى حکومەتى بیلارووسیا پەیڕەوی دەکات، لەلایەن یەکێتى ئەورۆپاوە حکومەتێکى دیکتاتۆرییەو، گووشاری سیاسی و ئابووریشى بەسەردا دەکەن.
بۆیە ئەو پرۆسەیە هیچ پەیوەندییەکى بەهەرێمى کوردستان وهیچ کوردێکەوە نیە، بەڵکو پەیوەندی بەوڵاتانى یەکێتی ئەورۆپاو، بیلارووسیا هەیە.
بۆیە دووبارەى دەکەمەوە، ئەوەى لێرە دەبێتە قوربانى تەنها مرۆڤە، ئیتر ئەو کەسە سەر بەچ وڵاتێکە، بەلای ئەو وڵاتەوە گرنگ نیە، تەنها کوردی لێ نیە، بەڵکو چەندین ناسنامەى جۆراجۆر لەو سنوورە گیریانخواردووە، لەو نەتەوانەش ئەفغانی، سووری، سۆماڵى لیبی و چەندان ناسنامەى دیکەشی لێیە.
ئەوەى پەیوەندی بەهاوڵاتیانى خۆمانەوە هەیە، حکومەتى هەرێمى کوردستان هەموو هەوڵ و تەقەڵای خۆی لەگەڵ حکومەتى عێراق، لەگەڵ وڵاتانى دیکە داوە، بۆ ئەوەى بتوانین ئەو کۆچبەرانەى ئارەزووی گەڕانەوەیان هەیە، یارمەتیان بدەین بەسەلامەتى بگەرێنەوە، چونکە فێڵیان لێکراوە. خۆشبەختانە نزیکەى ٢٠٠٠ کەس لەبیلارووسیا گەڕاونەتەوە هەرێمى کوردستان و، ئەو کاروانەش بەردەوامیی هەیە.
ئاڤا تودەى: بەڵام ئێوە لەفەرەنسا بەشێکن لەیەکێتى ئەورۆپا، تاچەند هەوڵى خۆتان داوە بۆ چارەسەر کردنى ئەو کەیسە؟
عەلى دۆڵەمەری: ئێمە لەگەڵ حکومەتى فەرەنسى باسمان لەو پرسە کردووەو داوامان لێکردوون، پێویستە بەشێوەیەکی بەرپرسیارێتى و هەستیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەو کەیسە بکرێت، ئەویش لەرێگەى رێکخراوە ناحکومییەکانى فەرەنساوەیە.
چونکە وەکو باسمکردووە سنوورەکە سەختەو، ئێستا ئێمە لەوەرزی زستانداین، لەوە زیاتر بڕیاری حکومەتى فەرەنسایەو ئێمە ناتوانین، قسەی خۆمان بەسەر حکومەتى فەرەنسا بسەپێنین کەئەوان چ رێگایەک دەگرنەبەر، بەڵام داوامان کردووە پێویستە بەشێوەیەکى مرۆڤانە مامەڵە لەگەڵ سەرجەم کۆچبەرەکان بەبێ جیاوازی بدات، ئەوەش سیاسەتى یەکێتى ئەورۆپایە کەخۆیان پەیڕەوی دەکەن.
ئاڤا تودەى : ئێوە داواتان کردووە لەنێوان بژاردەى نیشتەجێکردنیان لەفەرەنسا یاخود یارمەتى دانیان بۆ گەڕانەوەیان بۆ وڵاتى خۆیان؟
عەلى دۆڵەمەری: نەخێر ئەوە کاری ئێمە نیەو، داوای کارى لەو جۆرەش ناکەین.
ئاڤا تودەى : لەچەند رۆژى رابردوو ئێوە ڕاگەینراوێکتان لەبارەى نقوومبوونى بەلەمێک لەکەناڵى مانش بڵاوکردەوە، چ زانیارییەکى نوێتان لەبەردەستدایە لەبارەى ئەو کارەساتە؟
عەلى دۆڵەمەری: پێشەکی سەرەخۆشی خۆم پێشکەش بەقوربانیانی ئەم تراژیدیا دەکەم، بەحەقیقەت تراژیدیایەکى گەورە بووەو، کەجێی ناخۆشییە، بۆیە دەستبەجێ وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان پەیوەندییمان بەحکومەتى فەرەنساوە کرد، بۆ ئەوەى بزانین ئەو کەسانەى لەنێو قوربانیەکاندا بوونە، سەر بەچ نەتەوەیەکن، ئاخۆ هاوڵاتی هەرێمى کوردستانی تێدایە؟، وەک پێشتریش باسمکرد کەچەندین هاوڵاتى کورد لەو ناوچەیە دەیانویست بپەرنەوە بەریتانیا، لەبەرامبەریشدا چەندین خانەوادە لەهەرێمى کوردستانەوە پەیوەندییان بەئێمەوە کرد، بۆ زانینی سۆراغی مناڵەکانیان یاخود کەسوکاری خۆیان بزانن، لەهەمان کاتیشدا بۆ ئێمەش شتێکى ئاسان نەبووە، چونکە لەڕاگەینراوێکدا داوامان کرد، ئەوانەى گومانیان هەیە کەسێکیان لەو بەلەمە بێت کۆپی پاسپۆرتەکەیمان بۆ ڕەوانە بکەن بۆ ئەوەى بیدەینە بەحکومەتى فەرەنسا، تاوەکو زووتر کاری ناسینەوەى تەرمەکاندا بکەن.
ئەو کارەش بۆ حکومەتى فەرەنسی ئاسانترە، چونکە لەرێگەى پزیشکی دادوەری زووتر ناسنامەى تەرمەکان دەدۆزرێنەوە، تاوەکو ئێستاش لێکۆڵینەوەکان بەردەوامیی هەیە، پەیوەندییەکانیشمان لەگەڵ وەزارەتى ناوخۆو، وەزارەتى دادو، ئەو نەخۆشخانەى تەرمەکانی تێدا دانراون حکومەتى فەرەنسا بەردەوامیی هەیە.
ئەوانەى بەشێوەیەکى فەرمیی ناسراو بن رایدەگەیەنین، کەچەندیان هاوڵاتی هەرێمى کوردستانی تێدایە، تاوەکو هیچ زانیارییەک نیە، لەو ٢٧ کۆچبەرەى نقووم بوونە، چەندی کوردەو، چەندی هاوڵاتی وڵاتانى دیکەن، ئەوەى ئاشکرا بووەو لەرێگەى میدیاکانەوە باسکراوە، ئەو کەسانەیە کە باس لەوە دەکەن، کەکەسێکی یان خزمێکى لەو بەلەمەدا بووە.
بەڵام بەشێوەیەکى فەرمی حکومەتى فەرەنسا تاوەکو ئێستا ناسنامەى هیچ لەو ٢٧ کەسە ئاشکرا نەکردووە.
ئاڤا تودەى : ژمارەیەکى زۆرى پەنابەرانی بەشەکانى دیکەى کوردستان لەرێگەى هەرێمەوە پەیوەندی و دیدارەکانیان رێکدەخەن، بەتایبەت رۆژهەڵاتیەکان، کەلەم ساڵانەى دواییدا بەرێژەیەکى بەرچاو زیادی کردووە، ئێوە هیچ ئامارێکتان لایە، کەچەندین کەس گەڕاونەتەوە هەرێم؟
عەلى دۆڵەمەری : ئێوە دەزانن هەرێمى کوردستان لەدواى ساڵى ١٩٩١ ـەوە بەدوو قۆناغ تێپەریوە، قۆناغى یەکەمی؛ ساڵانى ١٩٩١ تاوەکو ٢٠٠٣ بوو، کەلەهەموو روویەکەوە ئێمە لەگەڵ حکومەتى عێراق پەراوێز خرابووین، هیچ پەیوەندییەکمان لەگەڵ حکومەتى ناوەندی نەبوون.
بەڵام لەقۆناغی دووهەمەوە، کە پاش ٢٠٠٣ـیە، ئیتر ئێمە چووینە قۆناغێکى فەرمیی و، بەو پێیەش هاوڵاتیانی هەموو دونیا دەتوانن سەردانى هەرێمى کوردستان بکەن، بۆ ئێمە هیچ جیاوازییەکى نیەو، دەرگاکانمان کراوەیە بۆ هەر کەسێک بیەوێت سەردانى هەرێمى کوردستان بکات، چ هاوڵاتی پارچەکانى دیکە بن، یاخود هاوڵاتى وڵاتانى بیانی بن.
ئێستا هەرێم ناوچەیەکە خەڵک بۆ گەشتوگوزار یاخود بۆ دیداری کەسوکاریان سەردانى دەکەن، بەڵام ئێمە جیاوازیمان نەکردووە لەنێوان هیچ کەسێک بیەوێت سەردانى هەرێمى کوردستان بکات، چونکە ئەوانەى سەردانى ئێمە دەکەن بۆ ئەوەى گەشت بۆ هەرێمى کوردستان بکەن، هەڵگری پاسپۆرتی فەرەنسین.
لەبەرامبەریشدا هیچ ئامارێک نیە بۆ دەرخستنى ئەو جیاوازییەى نێوان خەڵکەکان، بۆیە بەشێوەى فەرمیی پێشوازیمان لەهەموو کەسێک کردووە.
ئاڤا تودەى : ئێوە هیچ ئامارێکتان لایە، بۆ نمونە ساڵى ٢٠١٩ چەند کەس لەفەرەنساوە داواى ڤیزەى سەردانیکردنى هەرێمى کوردستانى کردبێت؟
عەلى دۆڵەمەری: بەپێی یاساکانى هەرێمى کوردستان هاوڵاتیانى ئەورۆپی لەپاڵ ئەوانیشدا وڵاتانى پێشکەوتووش دەتوانن بەبێ وەرگرتنى پێشوەختەى ڤیزە سەردانى هەرێمى کوردستان بکەن و، پێویستیان بەیارمەتیەکانى نوێنەرایەتى نیە، بەڵام ئەوانەى کارتى نیشتەجێبوونی ئەو وڵاتە لەگەڵ پاسپۆڕتى وڵاتى خۆیان هەیە، پێویستیان بەداوا کردنى ڤیزە هەیە.
ئەوانەش بەژمارە رێژەیەکى کەمن، ئەوانەش مەرج نیە کورد بن، بەڵام لەوڵاتانى دیکەشەوە لەنێویاندا مەغریبی و چەندین وڵاتى دیکە داوای ڤیزەیان کردووە بۆ ئەوەى سەردانى هەرێمى کوردستان بکەن، چونکە ئەوانەى کارتى نیشتەجێبوونیان لەفەرەنسا هەیە، هاوڵاتى هەر وڵاتێک بێت، بۆ سەردانى کردنی هەرێم بەپێی یاساکانى هەرێمى کوردستان دەبێت پێشوەختە داواى ڤیزە بکات.
بۆ ئامارەکانیش، ژمارەیەکى زۆر ووردمان لا نیە، بەڵام دەزانین خەڵکێکی زۆر سەردانی هەرێمى کوردستانی کردووە، بەشێکیان بۆ بازرگانى سەردانیکردووە، هەبووە بۆ گەشتوگوزارو چەندین هۆکارى دیکە بووە، ئەمەش بەپێی یاساى نێودەوڵەتى خەڵک ئازادە بۆ کوێ گەشت دەکات، ئێمەش لەچوارچێوەى ئەو یاسانە مامەڵە لەگەڵ خەڵک دەکەین.
ئاڤا تودەى : ئەرکی زۆربەى کونسڵخانەکان، ریکلامی گەشتیاری، راکێشانى وەبەرهێنەرو، سەرمایەگوزاری ئەو وڵاتانەى تێدا نیشتەجێن، بۆ نێوخۆى وڵاتانى خۆیان ئەنجامبدەن، تاچەند ئێوە توانیوتانە وەبەرهێنەرى فەرەنسى بۆ نێو هەرێمى کوردستان راکێشن؟
عەلى دۆڵەمەری : لەدواى ٢٠٠٥ ـەوە هەرێمى کوردستان لەهەموو روویەکەوە قۆناغێکى زۆر باشى بڕی، ئێمە وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان لەساڵى ٢٠١١ کۆنفراسێکى ئابووریمان لەگەڵ حکومەتى فەرەنسا رێکخست، ئەوکاتەى دکتۆر بەرهەم ساڵح، سەرۆکوەزیران بوو، شاندێکى گەورە سەردانى هەرێمى کوردستانیان کرد، دواتر چەندین کۆمپانیاى فەرەنسى بەرەو هەرێمى کوردستان رۆیشتن بۆ ئەنجامدانى وەبەرهێنان، بۆ نمونە لافارج بۆ بەرهەمهێنانى چیمەنتۆ، هەروەها کارفور، تۆتال، ئۆرانج، رینۆ لەپاڵ ئەوانیش چەندین کۆمپانیاى بچووک چوونە هەرێم، ئەوانەش بەردەوامیی هەیە.
بەڵام دەستپێکردنى شەڕى داعش نەک لەهەرێمى کوردستان، بەڵکو لەهەموو ناوچەکەدا زیانیکى گەورەى گەیاند، کەچەندین قوربانی لێکەوتوە، هەروەها ناوچەکە کەوتە مەترسییەکى گەورەوە، بۆیە کۆمپانیاکانیش ناچنە ئەو شوێنانەى مەترسیی لێیەو، سیاسەتێکى سەقامگیری نەبێت.
لەبەرامبەر ئەوانەشدا لەهەموو روویەکەوە هەرێمى کوردستان سەقامگیرترین هەرێمە لەعێراق و ناوچەکەدا، بەو هۆیەوەش ئێمە بەردەوامین لەگەڵ حکومەت و کۆمپانیاى فەرەنسی بۆ ئەوەى بتوانین، لەداهاتوودا کۆنفراسێکی دیکەى ئابوورى لەگەڵ حکومەتى فەرەنسى رێکبخەین بۆ ئەوەى بتوانین جارێکى دیکە وەبەرهێنەرى دیکەى فەرەنسى روو لەهەرێم بکەن، ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ هاوکارانی دیکەم لەوڵاتانى دیکە بەهەمان شێوە لەسەرخەتن و، خۆشبەختانە ئەمرۆ چەندین کۆمپانیای گەورەى وڵاتانى ئەورۆپی و ئەمەریکی، تەنانەت ئوسترالی و بەریتانى لەکوردستان وەبەرهێنان دەکەن.
تەنانەت کاریش لەسەر ئەوە دەکەین لەرووى گەشتیارییەوە، خەڵک سەردانى هەرێمى کوردستان بکات و، لەنزیکەوە شوێنەوارە دەوڵەمەندەکانى هەرێم ببینن، بۆیە ئەو ناسەقامگیرییەى لەعێراق و ناوچەکەدا هەیە، هێشتا بەتەواوی ئارام نەبووەتەوە، گەر هاتوو تاڕادەیەک سەقامگیر ببێتەوە، ئەوە دەتوانین خەڵک بۆ گەشتکردن هانبدەین، ئەمانە هەموو لەپرۆگرامەکانمان دایە.
بۆیە پێکهێنانى حکومەتێکى فیدراڵى لەعێراقدا دابین بکەین، بۆ ئەوەى بتوانێت ئاسایش بۆ هەموو هاوڵاتیانى عێراقی دابین بکات، ئەوکات سەقامگیری بۆ ناوچەکە بگەرێننەوە، ئەوکاتە خەڵک بۆ گەشتیاری ئاسانتر دەبێت، چونکە هەم عێراق و هەم هەرێمى کوردستان دەوڵەمەندە لەرووی شوێنەوارو گەشتوگوزارییەوە، بەتایبەت هەرێم لەرووی شاخاوی و دیمە سەرەنج راکێشانەکانى.
تەنانەت لەرووى پێکەوە ژیانەوە، ئەمەش قسەى من نیە بەتەنها، بەڵکو قسەى زۆربەى وڵاتانى جیهانیشە، ئەمرۆ هەرێمى کوردستان نمونەیەکى سەرکەوتووی لەرێزگرتن لەمافى مرۆڤ، پێکەوە ژیان، ئازادی ڕا دەربڕین لەچاو ناوچەکانى دیکەوە زۆر لەپێشووترە.
ئەوە لەبیر نەکەین، ئێمە لەناوچەیەکین پێی دەگووترێ رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، ئەو سیاسەتەى حکومەتى هەرێمى کوردستان وسەرکردە سیاسییەکانى کورد پەیڕەوی دەکەن، سیاسەتێکى زۆر حەکیمانە بووە، دەشبینن پێشوازی لەدوو ملیۆن ئاوارەمان کردووە، تەنانەت برا پەنابەرانی سووریا، ئێران، تورکیاو، هاوڵاتیانى رۆژهەڵاتیش، تەنانەت لەعێراقیش. دەرگامان کراوە بووە بۆیان، ئێمە بەشێوەى مافى مرۆڤ مامەڵەمان لەگەڵدا کردوون.
بۆیە ئەمانە وایان کردووە، هەرێمى کوردستان پێگەیەکى ستراتیژی نێودەوڵەتى هەبێت، ئەگەر سەیری نەخشەکە بکەیت، ئێمە هەرێمى سەر بەعێراقین، بەڵام ئەو جموجۆڵە سیاسی و ئابووری و دیپلۆماتیەى لەگەڵ هەرێمدا هەیە، باوەڕناکەم هیچ هەرێمى دونیا هەیبووبێت، چەندین سەرکردەو، سەرۆک وەزیران و سەرۆکانى وڵاتانی دیکە سەردانی هەرێمى کوردستانیان کردووە.
سەرۆکى هەرێمى کوردستان لەلایەن بەرپرسان و سەرۆکانى وڵاتانی دونیا، وەک ئەمەریکا، فەرەنسا، بەریتانیاو ئەڵمانیاو چەندانى وڵاتانى دیکەش پێشوازی لێکراوە، ئەمە دەرخستەى ئەوەیە کەهەرێمى کوردستان پێگەیەکى ستراتیژی زۆر گرنگی هەیە لەکۆمەڵگەى نێودەوڵەتیدا.
ئاڤا تودەى : فەرەنسا لەم چەند ساڵەى دواییدا هەوڵێکى زۆر دەدات بۆ نزیکبوونەوەى لەگۆڕەپانى عێراق و هەرێمى کوردستاندا، تەنانەت لەدوایین سەردانیکردنى بۆ ئەو وڵاتە ماکرۆن بەشداری لەکۆنفراسی ئەمنى بەغدای کردووەو، بەتایبەتى سەردانى هەولێریشى کرد، پێتوایە جگە لەپەیوەندییە دۆستایەتیەکەى فەرەنساو کورد، خوێندنەوەى ئێوە بۆ ئەو لێکنزیکبوونەوەیەى پاریس بۆ کوردەکان چییە؟
عەلى دۆڵەمەری: ئەوەمان لەبیرنەچێت فەرەنسا رۆڵێکى مێژوویی هەبوو لەدواى رووخاندنى ئیمپراتۆرییەتى عوسمانى لەجەنگی جیهانى یەکەم لەناوچەکەدا، چونکە بەشێک بووە لەو پەیماننامانەى لەنێوان خۆى و بەریتانیا واژۆیان کردووە، بەڵام لەکاتى پرۆسەى ئازادکردنى عێراقدا لە ٢٠٠٣، فەرەنسا بەشداریی ئەو شەڕەى نەکرد، بۆیە هەستیان بەوە کرد، ئەوان لەو ناوچەیە لەپاشەکشێدان.
ئێستا دەیەوێت ئەو رۆڵە مێژوویی ودیپلۆماتیەى خۆی وەک ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنى ئاسایشى نێودەوڵەتیەو، لەنێو یەکێتى ئەورۆپادایەو سەرکردایەتى ئەو یەکێتیە دەکات، دووبارە لەناوچەکە بەدەستى بهێنێتەوە بەتایبەت لەعێراقدا، لەوڵاتەش لەکوێ دەستپێبکات؟، ئەویش لەهەرێمى کوردستان.
هۆکارەکەش بۆ ئەوەیە پەیوەندییەکى مێژوویی هەیە لەنێوان هەردوو گەلى کوردو فەرەنسی ئەمە بەشێوەیەکى گشتى، بەشێوە تایبەتیەکەش ئێستا هەرێمى کوردستان چوارچێوەیەکى فەرمیی نێودەوڵەتى هەیە لەنێو دەستووری عێراق، ئەو پەیوەندییەش بۆ چەندین بەهای هاوبەش یەکتر دەبەستێتەوە، ئەوانەشم هەموو باسکرد، وەک دیموکراسیەت، مافى مرۆڤ، ئازادی ڕادەربرین، پێکەوەژیان، کەگەلى فەرەنسیش ئەو بەهانەیان هەیە. گەر سەیری هەردوو گەل بکەین، زۆر شت بەیەکتریان دەبەستێتەوە.
لەبەرامبەریشدا سۆزییەکى گەلى فەرەنسى هەیە بۆ گەلى کورد، چونکە دەزانن غەدریان لێکراوەو، لەمێژوودا لەبیرکراون، چەندین کارەساتى وەک کیمیاباران کردن، ئەنفال، جینۆساید کراون، ئەمانەى واى لەرای گشتى و گەل و حکومەتى فەرەنسی کردووە هاوسۆزییەک بۆ گەلى کورد دەرببڕن.
جگە لەوانەش لەشەڕى داعشەوە رۆڵێکى بەرچاوی گێراوە، کەتوانى لەبرى هەموو دونیا شەڕى ئەو گرووپانە بکات و، بەدەستى پێشمەرگەش ئەفسانەى داعش تێکشکێنرا. لەپاڵ ئەوانیشدا فەرەنسا قوربانیەکى زۆری داوە لەو شەڕە، کەبووە هۆى ئەوەى ئاسایشى نیشتیمانى یەکێتى ئەورۆپا کەوتە مەترسییەوە.
دەزانن کەتەقینەوەکان تەنها لەنێو عێراق و هەرێمى کوردستاندا نەبوون، بەڵکو ناوجەرگەى پاریس، بەرلین و لەندەن و، هەموو وڵاتانى گرتەوە، بۆیە فەرەنسا بەو حوکمەى وڵاتێکى زلهێزی جیهانیەو، یەکەم وڵاتیش بووە بەشداریی هاوپەیمانى نێودەوڵەتى شەڕی دژى داعشى کردووەو، تاوەکو ئێستاش بەردەوامە لەو پرۆسەیە.
دەزانێت ئەگەر بێتۆ ئەم ناوچەیە سەقامگیری و ئاسایشى تێدا نەمێنێت، بێگومان ئاسایش و سەقامگیری یەکێتى ئەورۆپاو خوودی فەرەنسا دەکەوێتە مەترسییەوە، چونکە چەندین خەڵکی فەرەنسی و ئەورۆپی لەریزەکانى داعشدا بوونە، بەشێکیان هێشتا زیندوون، ڕاستە داعش لەرووی سەربازییەوە تێکشکاوە، بەڵام لەرووى ئایدەلۆژییەوە هێشتا تێکنەشکێنراوە، ئێستاش بەشێک لەناوچەى جوگرافییان بەدەستەوەیە بەتایبەت لەچەند ناوچەیەکى عێراق و سووریا.
تەنانەت بەداخەوە لەم چەند رۆژە هێرشیان کردۆتە سەر هێزى پێشمەرگەو سوپای عێراق و، لەهەمان کاتیشدا لەسووریا کردەوەکانیان بەرفراوانکردووەو بەردەوامیی هەیە، بەتایبەت کشانەوەى ئەمەریکا لەئەفغانستان گەڕانەوەى جاریدیکەى گەڕانەوەى تاڵیبان بۆ سەر حوکم، خراپی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ وڵاتانى جیهان و، گەشەسەندنى ئەو گرووپانە، وای لەفەرەنسا کردووە، هەست بەبەرپرسیارێتى بکاتەوەو، جارێکى دیکە رۆڵى خۆى بگێرێت، بۆ ئەوەى هەر هیچ نەبێت سەقامگیری ئەو وڵاتە بگەرێنێتەوە بۆ عێراقییەکان و، بەشداریش بێت لەئاوەدانکردنەوەى.
چونکە فەرەنسا بەشداریی لەشەڕى داعش کردووەو، دەیەوێت جارێکى دیکەش بەشداریی لەئاوەدانکردنەوەى ئەو ناوچانە بکات کەداعشى وێرانیکردوون، دەزانن ئەو گرووپە چووبێتە هەر شوێنێک وێرانیان کردووە.
بەشدارییکردنى سەرۆکى فەرەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، لەشارى بەغدا، ئەوە دەردەخات کەفەرەنسا دەیەوێت بەتەواوەتى ئەو رۆڵە مێژوویەى خۆى لەعێراق بگەرێنێتەوەو، هەرێمی کوردستانیش وەک بەشێک لەعێراق پەیوەندییەکى باشى لەگەڵ ئەو وڵاتە هەیەو، چەندین جاریش بەهاناى گەلى کوردەوە هاتوون.
ئێمە وەکو گەل و حکومەتیش سوپاسی گەل و حکومەتى فەرەنسامان کردووە، ئەوەشمان لەبیر نەچووە لەهەشتایەکان و نەوەتەکانەوە هیچ دۆستێکمان نەبوون، فەرەنسا بەهاناى ئێمەوە هاتن، بەتایبەت خاتوو (دانیال میتران)، خانمى یەکەمى ئەوکاتەى فەرەنسا لەرێگەى مێردەکەى فرانسوا میتران، کەرۆڵێکى زۆر گرنگی گێرا بۆ دەرچوونى بڕیاری ٦٨٨ ـى ئەنجومەنى ئاسایشی نێودەوڵەتی و، تاوەکو ئێستاش بەردەوامیی هەیە، بۆیە گەلى فەرەنسی بەگشتى خۆشەویستیان بۆ گەلى کور، بەتایبەتیش بۆ هەرێمى کوردستان هەیە.
لەو شەڕەى داعشیشدا دۆزی زیاتر بەرەو پێشەوە چوون، وای کردووە، چەندین دەزگاو فەرمانگەى فەرەنسى لەپاڵ کونسڵخانەى فەرەنسى لەهەرێمى کوردستان کار دەکەن، وەک سەنتەرى کلتوورى فەرەنسى لەهەولێرو سلێمانى هەیە، سەنتەرى شوێنەواری هەیە، هەروەها دوو قوتابخانەى فەرمیی (دانیال میتران)ـى فەرەنسیش لەو دوو شارە هەیە.
بۆیە باش دەزانن سەقامگیری عێراق بەهەرێمى کوردستانەوە بەستراوەتەوە، لەدواى ٢٠٠٣ ـەوە، سەرکردایەتى سیاسی کورد رۆڵێکى گەورەو گرنگیان گێرا، بەتایبەت رۆڵى جەنابی سەرۆک بارزانى و، خوالێخۆشبوو مام جەلال، بۆ ئەوەى بتوانن حکومەتێکى فیدراڵى هەمەلایەن، دیموکراسی لەعێراقدا دروست بکەن، بەڵام بەداخەوە دواى ١٨ ساڵ تاوەکو ئێستا حکومەتێک بۆ هەموو عێراقییەکان کەهیوایان بۆ دەخواست نەهاتەدی.
فەرەنسا ئێستا دەیەوێت یارمەتی بدات، حکومەتێک دروست بکات، هیچ نەبێت، بتوانێت خۆیان حوکمی خۆیان بکەن و، دووبارە ئاسایش و سەقامگیری لەو وڵاتە بێتەدی، کەئەمەش گرنگییەکى گەورەى بۆ خودی فەرەنساو یەکێتى ئەورۆپا هەیە.
ئاڤا تودەى : زۆربەى ڕەوەندی عێراقی و هەرێمى کوردستان گلەیی ئەوەیان هێڵە ئاسمانیەکانى فەرەنسا گەشتى ڕاستەوخۆى بۆ وڵاتەکەیان نیە، ئەمە هیچ بڕیارێکى سیاسی لەپشتەوە هەیە، یاخود پرۆسەکە تەنها بازرگانیە؟
عەلى دۆڵەمەری : لەماوەى رابردوو کارمان لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ حکومەتى فەرەنسى کردووە، ئەوانیش خۆشحاڵن بەو پرۆسەیە، زۆربەى ئەو کۆمپانیانەش سەر بەکەرتى تایبەتن، ئەگەر دەرکەوت لەرووى ئابوورییەوە قازانجی تێدایە، بێگومان ئەنجام دەدرێت، وەکو پێشتریش روونمکردەوە ژمارەى رەوەندی کوردی لەفەرەنسا زۆر کەمەو، لەرووى ئابووریەوە ئەو قازانجەى نیە.
لەبیرشمان نەچێت ئێستاش عێراق لەژێر گەمارۆی ئابووریی مەترسیدار دایەو، رێژەى دڵنیایی بۆ کۆمپانیاکان زۆر بەرزەو، بۆ ئەو کۆمپانیانەش پرۆسەیەکى ئەستەمە، بتوانن قازانجێکى ئەوتۆ بکەن، ئەگەرنا ئێمەش لەگەڵ ئەو پرۆسەیەیین، ئومێدەواریشین لەداهاتوو بتوانین قەناعەت بەکۆمپانیاى فرۆکەوانى فەرەنسی چ حکومى چ کەرتى تایبەت بێت بکەین دەست بەگەشت بکەن بۆ هەرێمى کوردستان و، هیچ بڕیارێکى سیاسی لەپشتەوەش نیە، بەشێوەیەکى گشتیش ڕەوەندی عێراقیی لەفەرەنسا ئەگەر بەراوردی بکەین لەگەڵ ئەڵمانیا یاخود سویدو بەریتانیا زۆر کەمن و، دە هێندەى ئێرەیە.
ئاڤا تودەى : ئێمە مەبەستمان لەبڕیاری سیاسی عێراق، کەرێگە نادات کۆمپانیاکان تەنها گەشتەکانیان بۆ هەرێم بێت، بەڵکو دەبێت گەشتە سەرەکیانیان بۆ بەغدا بێت، پاشان هەرێمى کوردستان.
عەلى دۆڵەمەری : ئەو زانیارییانە هیچ بنەمایەکى نیە، چونکە رێگە بەهێڵى لۆفتهانزاو ئوستریان دراوە، گەشتى ڕاستەوخۆ بۆ هەرێمى کوردستان بکات، بەبێ ئەوەى بچێتە بەغدا، هەروەها چەندین کۆمپانیاى نێودەوڵەتى لەکوردستان هەیە.
کۆمپانیاکانى فەرەنساش وەکو باسمکرد، تەنها مەسەلەى قازانجی ئابوورییە، ئەگەریش داوا بکەن، حکومەتى عێراق مۆڵەتیان پێ دەدات، بۆیە ناتوانن دەست بەگەشتى ڕاستەوخۆ لەگەڵ هەرێمى کوردستان بکەن و، هیچ بەربەستێک لەلایەن حکومەتى عێراق، یاخود حکومەتى هەرێمى کوردستان دروست نەبووە.
سەرەڕاى ئەوەى لەدواى دروستبوونى دەوڵەتى عێراقەوە، چەند جارێک گرژى کەوتۆتە نێو پەیوەندییەکانمان، بەڵام ئێستا پەیوەندییەکى باشمان لەگەڵ عێراقدا هەیە، لەو باوەڕەیش نیم، بەغدا بڕیاری لەو جۆرە دەربکات، چونکە سەرۆککۆمارو وەزیرى دەرەوە کوردن، ئەوان رێگرى لەبڕیارى لەو جۆرە دەگرن.
ئاڤا تودەى : دوایین پەیام چییە؟
عەلى دۆڵەمەری: ئومێدەوارم هەموومان پێکەوە دۆزی گەلى کورد لەنێو وڵاتانى ئەورۆپی بەرەو پێشەوە بەرین، چونکە ئێمە دۆزێکمان هەیەو، هێشتاش پێویستیمان بەیارمەتى وڵاتان هەیە، بۆ ئەوەى بتوانین بگەینە ئامانجەکانمان.
هاوکات لەرێگەی ئێوەشەوە پەیامێکمان بۆ هەموو ئەو کەسانەیە کەپێیان دەڵێن، دەرگاى نوێنەرایەتى کراوەیە بۆ هەموو کەس و لایەنێک و، هیچ کاتێک دەرگاشمان بەرووی کەسدا دانەخستووەو، بەبەردەوامی لەکاتى کاکردندا کراوەیی بووەو زۆر کاتیش لەکاتەکانى پشووشدا دەرگامان بۆ هەمووان کردۆتەوە، چەندین چالاکیشمان لەدوای کارى فەرمیی ئەنجامداوە.
ئەو خەڵکەش گلەیی و گازاندەى لەئێمە هەیە، ڕەنگە حەقێکى خۆیان بێت، دەتوانن پەیوەندیمان پێوە بکەن و، سەرەڕاى کەمی ستافی ئۆفیسەکەمان، ڕەنگە فریای ئەوە نەکەوین بەهانای هەمووان بچین، بەڵام بەپێی تواناى خۆمان وەڵاممان داونەتەوە، ئەگەر ڕەخنەو گلەیی و گازاندەشیان هەبێت، خۆشحاڵ دەبین پێمان بگەیەنن، بۆ ئەوەى بتوانین بەشێوەیەکى کاراتر ئەرکەکانمان ڕاپەرێنین.
هیچ دەزگاو شوێنێک بێکەموکورتی نیە، ناشتوانم بڵێم کارەکانمان سەدا ١٠٠ دروستن، هەنگاومان ناوە، کارەکانمان لەوە باشتر بکەین و، داواى لێبوردنیش لەو کەسانە دەکەین، کەدەنگی ئەوانمان نەبیستووەو، چاوەڕوانیش دەبین ڕەخنەکانیان پێمان بگەیەنن.
ئامانجی ئێمەش وەک نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێمى کوردستان خزمەتکردنى هاوڵاتیانى خۆمانە، بۆیە دەرگاکانمان کراوەیە، چ بەسەردانیکردن، چ بەپەیوەندیی تەلەفۆنی، تەنانەت لەرێگەى ئیمێل وپۆستە ئەلیکترۆنیەکانیشەوە، خۆشحاڵ دەبین بەگەیاندنى پەیامەکانیان، بۆ ئەوەى کارەکانیان ڕاپەرێنین.
