2019 yılı 40’ıncı yılına girecek olan Vilayeti Fıkıh rejimi için önemli bir eşik. 2018 yılının ilk günlerinde başlayan ve halkın sokağa inmesine neden olan ekonomik kriz çığ gibi büyüdü. Yükselen enflasyon, işsizlik, yöneticilerin karıştıkları yolsuzluklar, muhafazakarlar ile reformistler arasında ihtilaflar, rejimin Ortadoğu’ya şer ihracı sonrası başlayan uluslararası ambargolar, çanların Tahran için çaldığını gösteriyor.
Göreve geldikten hemen sonra, İran’ın Suriye, Lübnan, Irak ve Yemen’in iç savaşlarına yaptıkları müdahaleler sonrası ABD Başkanı Donald Trump 5 Mayıs’ta İran ile imzalanan Nükleer Anlaşma’ndan çekildiğini İran’a yeniden uygulamalar uygulanacağını açıklamıştı.
Nükleer anlaşma ile ekonomik toparlanma yaşanmıştı
2015’te imzalanan P5+1 Nükleer Anlaşması öncesinde de alarm sinyalleri veren İran ekonomisi imzalanan anlaşmanın ardından kısa sürede toparlanma yaşamıştı. IMF’nin açıkladığı rakamlara göre yaptırımların kalktığı 2016’da İran ekonomisi yüzde 12.5 büyüdü. İran Ekonomi Bakanlığı 2017 verilerine göre 2016’de yüzde 12’lik ve 2017’de yüzde 4.8’lik büyüme gerçekleşti.
Yine IMF’in raporuna göre İran üzerinde BM yaptırımlarının en fazla karşılık bulduğu alan petroldü. 2013’te BM yaptırımları devredeyken İran yalnızca 1.1 milyon varillik petrol ihraç ederken bu rakam 2018’de 2.5 milyon varile çıktı. Petrol, İran ekonomik gelirlerinin yüzde 30’unu karşılıyor.
ABD’nin İran Nükleer Anlaşması’ndan çekilmesinin ardından İran’a dönük bir dizi yaptırımı hayata geçireceklerini ilan etmesiyle ekonomideki olumsuz seyir beklentisi gerçekleşti.
Ambargo sonrasında tümen dolar karşısında eridi
Ekonomideki olumsuz tablonun en net göstergesi İran para birimi tümen dolar karşındaki rekor değer kaybıyla yaşandı. Eylül başında ilk yaptırım paketinin uygulanmasının hemen öncesinde İran tümeni tarihi bir rekor kırarak Ağustos 2017’ye göre, Ağustos 2018’de ABD doları karşında yüzde 172 değer kaybı yaşadı. Daha sonra tümendeki düşüş biraz frenlense de İran para birimi 2018’in dokuz ayında ortalama yüzde 60 değer yitirdi.
8 Mayıs’ta 1 dolar 37 bin 451 tümenken, halkın sokaklara dökülmesine neden olacak şekilde bu rakam 5 Ağustos 2018’de 43 bin 888’e çıkmıştı. Protestolar üzerine hükümet tümeni 42 bin tümene sabitlemek durumunda kaldı. İran ekonomisindeki kriz yalnızca ulusal paranın dolar karşında değer yitirmesiyle sınırlı değil. İran ekonomisi Mart-Haziran 2018 arasındaki ilk çeyrekte yalnızca yüzde 1.7 büyüdü. Bunun ekonomideki en belirgin işareti Ocak 2018’de yüzde 9.7 olan enflasyon oranının Eylül 2018’de yüzde 31.4’e yükselmesinde de karşılık buluyor.
Türkiye - Güney Kore petrol ihracatını durdurdu
İran’a karşı yürürlüğe konulan yaptırımlardan geçici olarak muaf tutulan 8 ülke olan Türkiye, Çin, Hindistan, Yunanistan, Güney Kore, Japonya, Tayvan ve İtalya ve Irak’ın da ekonomik ambargo paketine uyum sağlamaya başladıkları belirtildi. Rusya’nın Lukoil ve Rosneft gibi uluslararası petrol şirketleri de İran piyasasından çekildiklerini duyurmuşlardı.
Reuters Kasım ayında Türkiye, Güney Kore ve Japonya’nın İran ile olan petrol ihracatına son verdiğini yazmıştı.
Diğer yandan Bankalar arasında elektronik fon transferi sunan SWIFT, ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarına ayak uydurarak bankalara erişimi engellediği belirtilmişti.
Ruhani zor durumda
İranlı analistler, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’yi ekonomik krizin yanı sıra içeride de birkaç cephede mücadeleler girmek zorunda olduğunu belirtiyor. Uzmanlar Hasan Ruhani’nin verdiği sözleri yerine getirememesi nedeniyle daha fazla baskı altında kalacağını Dini Lideri Ali Hamaney’in desteğini alan muhafazakar kanadın yaklaşan parlamento seçiminde Ruhani ve kabinesini zor durumda bırakacağını belirtiyor.
