Bertelsmann Vakfı'nın 2004 yılından bu yana iki yılda bir yayınladığı "Dönüşüm Endeksi" (BTI) araştırması, dünya genelinde demokrasilerin zayıfladığını ortaya koydu. Raporda demokrasinin en çok zayıfladığı ülkeler arasında Türk devleti de yer aldı.
Bertelsmann Vakfı'nın Dönüşüm Endeksi‘nde Türk devleti, "ılımlı otokrasi" olarak sınıflandırıldı. Raporda 137 ülke arasında 77’nci sırada gelen Türk devleti için ‘de facto diktatörlük’ nitelendirmesi yapıldı.
De facto diktatörlük
Çarşamba günü yayınlanan raporun Türk devleti ile ilgili bölümünde, 2017'deki anayasa değişikliği referandumunun ardından Haziran 2018'de yeni sisteme geçilmesiyle "Türk devlet siyasetinde yeni bir dönemin başladığına" atıfta bulunularak "Parlamenter sistemin yerine aşırı güçlü bir cumhurbaşkanının mevcut olduğu yeni bir başkanlık sistemi geldi. Bu de facto diktatörlüğün, Türk devletinin iç ve dış politikası üzerinde etkileri oldu" ifadelerine yer verildi.
“Türk devleti artık bir demokrasi olarak sınıflandırılamaz”
Endekste ‘yeni bir Türkiye'nin’ oluştuğunun gözlemlendiği kaydedilirken, "Ülkenin iç politikası ve uluslararası ilişkilerinde radikal bir dönüşüm gerçekleşti" sözlerine yer verildi. Raporda, son dönemde yaşanan gelişmeler ışığında "Türk devletinin artık bir demokrasi olarak sınıflandırılamayacağı" belirtildi.
Üç alanda düşük not
İncelenen ülkeler arasında Türk devleti, "Demokrasi Statüsü" sıralamasında 10 üzerinden 4,9 puanla 77'nci sırada geldi. Bu puan ile Türk devleti, orta kategori olan "ılımlı otokrasiler" grubunda sınıflandırıldı. Böylece Türki devlelti, Bertelsmann tarafından ilk kez "otokrasi" olarak sınıflandırılmış oldu. Buna basın özgürlüğünün kısıtlanması, insan haklarının ihlal edilmesi ve güçler ayrılığı ilkesinin saf dışı bırakılması gerekçe gösterildi.
Türk devleti, söz konusu statü derecelendirilirken göz önüne alınan faktörler olan "devletin temel işlevlerini yerine getirme kabiliyetinde" 10 üzerinden 7, "siyasi katılım" alanında 5,80 ve "siyasi ve toplumsal entegrasyon" alanında 5,30 puan ile derecelendirildi. "Hukuk devleti" ve "demokratik kurumların istikrarlılığı" kalemlerinde ise Türkiye sırasıyla 3,50 ve 3 puan aldı.
Ortadoğu ve Kuzey Afrika grubuna dahil edilen Türk devletinin "Ekonomi Statüsü" değerlendirmesindeki puanı ise 10 üzerinden 6,1 oldu. Bu listede 50'nci sırada gelen Türk devleti, orta seviye olan "sınırlı" ülkeler arasında yer aldı. Bu kategoride hesaba katılan faktörlerde Türk devleti, "sosyoekonomik seviye" alanında 5, "pazar örgütlenmesi" alanında 7,8, "para ve mali istikrar" alanında 6,5 puan alırken, Türk devletinin "özel mülk" notu 6,5, "sürdürülebilirlik" notu 4,5 ve "ekonomik performans" notu 6 oldu.
"Yönetişim (governance) Endeksi" sıralamasında ise 95'inci sırada gelen Türk devleti, göz önüne alınan kategorilerden olan "uluslararası işbirliği" alanında 5,7 ve "uzlaşıya varma" alanında 3 puan aldı. Türk devletinin bu sıralamadaki ortalama puanı da 10 üzerinden 4,1 oldu.
Coronavirüs durumu daha da kötüleştirecek
Bertelsmann araştırması, güçler ayrılığı ilkesinin son 10 yılda 60 ülkede gözle görülür biçimde zarar gördüğünü su yüzüne çıkardı. Değerlendirmeye alınan 137 ülkeden 74'ü demokrasi ve 63'ü otokrasi olarak nitelendirildi. Buna göre bu raporda demokrasilerin oranı yüzde 54 oldu. Bu oran, 2010 yılında yüzde 57 idi.
Araştırmayı yürüten uzmanlar, Coronavirüs salgınının da bu trendi şiddetlendireceği görüşünde. Raporda buna örnek olarak Macaristan'da birkaç hafta önce yürürlüğe giren ve güçler ayrılığı ilkesinin geçici olarak ortadan kalkmasını beraberinde getiren acil durum yasaları örnek verildi.
Bazı devlet liderlerinin otoriter yapıları sağlamlaştırmak için krizi kullanacağını vurgulayan Bertelsmann uzmanları, "Coronavirüsle mücadele, yürütmenin daha da güçlü hale gelmesini teşvik ediyor" ifadesini kullandı.
