İran İslam Cumhuriyeti para birimindeki mevcut kriz, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Yönetim Kurulu’nun iki gün önce aldığı kararın İran rejimine yaptığı baskı ile daha da derinleşti. İran rejimi para birimi riyal (IRR), dün iç piyasada dolar karşısında rekor seviyelerde düşüş kaydetmeye devam etti.
Öte yandan İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Merkez Bankası'na hükümetin belirlediği rakamdan döviz alan emtia ihracatçılarına elde ettikleri dövizi piyasalara pompalamaları için baskı yapması talimatı verdi.
Son haberlere göre İran’da gayri resmi pazarda (karaborsa) cumartesi günü dolar 193 bin 300 riyalden 196 bin riyale yükseldi. Bununla birlikte, İran altın sikkesi değer kazanarak 7 milyon 9 bin 500 riyale çıktı. Döviz büroları ve bankalar ise doların 188 bin riyalden işlem gördüğünü söylediler.
Böylece, ABD’nin Ağustos 2018'de İran rejimine yeniden yaptırımlar uygulamaya başlamasından aylar önce düşüşe geçen riyal dolar karşısında en düşük seviyesini gördü. İran rejimi para piyasaları doların riyal karşısında son iki yılın en yüksek tarihi seviyesini kaydetti.
Ruhani itiraf etti: Döviz transferinde zorlanıyoruz
Öte yandan rejim Cumhurbaşkanı Ruhani, Merkez Bankası'na para birimini manipüle etmekle suçlananların bir listesini açıklaması talimatı verdi. Ruhani ekonomiyle ilgili yapılan hükümet toplantısında, “Merkez Bankası’nın ihracat ve ithalat sektöründe para birimini manipüle eden kişileri açıklamalıdır” dedi.
Merkez Bankası’nı hükümetin döviz desteğiyle ihracat yapan tüm borçluların elde ettikleri dövizi iade etmeleri için bir uyarı yapmaya ve ödemelerini yapmaları için bir zaman çizelgesi oluşturmaya çağıran Ruhani, “Suiistimal durumunda, ihlalleri soruşturmak için kamuoyuna ve sorumlu makamlara bu kişilerin isimlerinin sunulması gerekir” ifadelerini kullandı.
Ruhani, ABD Başkanı Donald Trump'ın nükleer anlaşmadan çekildikten sonra ABD’nin İran rejimine yeniden uyguladığı yaptırımlar nedeniyle İran rejiminin döviz transfer etmekte zorlandığını söyledi. ABD'nin uyguladığı yaptırımlar, İran'da kötüleşen ekonomik krizi ve işsizlik oranlarını daha da derinleştirirken bu durum emtia fiyatlarının artmasına, yüksek fiyatlar ise İran ve Doğu Kürdistan (Rojhelat) genelinde Aralık 2017’de protesto gösterilerinin patlak vermesine neden oldu.
ABD’nin İran rejiminin petrol ihracatına tanıdığı muafiyetlerin Mayıs 2019’da askıya alınması nedeniyle İran rejimi üzerinde ekonomik baskılar ileri seviyelere ulaştı. İran rejimi Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri, bu ayın başlarında yaptığı bir açıklamada, İran’ın geçtiğimiz yıl 100 milyar dolar olan yıllık gelirinin 8 milyar dolara düştüğünü bildirdi. Bu arada İran’da geçtiğimiz hafta tüccarlar, ekonomi aktivistleri ve dükkan sahipleri, Merkez Bankası’nın önünde, Merkez Bankası tarafından ekonomik zararları telafi etmek için başlatılan doları hükümet fiyatından satma mekanizması ‘Nima’ adlı mali sistemi, ödeme tarihlerinin gecikmesine neden olmakla suçlayarak, protesto ettiler.
Merkez Bankası’nın, hükümet fiyatından yabancı döviz alanların listesini ‘şeffaf bir şekilde’ duyurmak zorunda olduğunu söyleyen Hasan Ruhani, böylece halkın ve basının bilgi sahibi olabileceklerini ifade etti.
Ruhani’nin açıklamasından birkaç saat sonra bir bildiri yayınlayan Merkez Bankası ise İran rejiminin ihracatını canlandırmak için döviz alıp bu sistemi suiistimal edenlerin isimlerinin bir listesini yayınladı.
Merkez Bankası’nın bildirisinde, “Bakanlar Kurulu ve Ekonomi Koordinasyon Yüksek Konseyi’nin kararlarına göre dövizin iade edilmemesi durumunda, Merkez Bankası’nın ihracattan elde edilen dövizi ekonomiye yeniden kazandırmaya çalışmayan ihracatçıları isimlerinin yer aldığı listeyi medyada şeffaf bir şekilde yayınlayacaktır” ifadeleri yer aldı.
İran haber ajansları Merkez Bankası’nın, ihracatçılara malların ihraç edildiği tarihten itibaren elde ettikleri dövizi iade etmeleri için en fazla dört ay verdiğini belirttiler. Merkez Bankası bildirisinde, “Malların ihraç edilmesinin üzerinden uzun bir süre geçmesine rağmen bundan elde edilen dövizi ekonomiye kazandırılmamış olan birkaç ihracatçının olduğunu görmek, talihsiz bir durum” ifadeleri kullanıldı.
İran’da bu ayın başından bu yana yeni bir yükselişe geçen dolar, 180 bin riyal bandına ulaştı. Ancak IAEA’nın Avrupa ülkelerinin aldığı Tahran'ın erişim izni vermediği iki tesisin ‘denetime açılması’ yönündeki kararını kabul etmesinin ardından dolar riyal karşısında yeni rekor seviyesini kaydetti. Buna karşın İran rejiminin karara ilişkin tasarıyı sunan İngiltere, Almanya ve Fransa'yı kınaması, içeride nükleer anlaşmanın çökebileceğine ve Birleşmiş Milletler’in (BM) İran rejimine yönelik yaptırımlarının yeniden uygulanabileceğine dair öngörüleri daha ihtimal dahiline koydu.
Petrol ihracatı yüzde 75 düştü
İran rejimi Ekonomi Bakanlığı tarafından daha önce yayınlanan bir istatistik, rejimin geçtiğimiz yıl 40 milyar dolarlık petrol dışı ihracattan sadece 10 milyar dolarına ulaşabildiğini gösterdi.
İran rejimi Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmeti cumartesi günü yaptığı açıklamada, IAEA kararının riyal üzerindeki psikolojik etkisinin abartıldığını ve İran rejimi ekonomisinin ek baskılara uyum sağlayabileceğini savundu.
Himmeti sosyal medya ağı İnstagram üzerinden yaptığı açıklamada, “Coronavirüs salgınının döviz piyasasında geçici baskıya neden olduğu bir takım koşullar söz konusu. IAEA Yönetim Kurulu'nun kararından kaynaklanan psikolojik atmosfer, yanlış sinyallere neden olmamalı. Sınırlı petrol gelirlerine rağmen, İran’ın döviz dengesi iyi ve Merkez Bankası, ABD’nin devam eden baskısına rağmen piyasaya gerekli miktarda döviz sağlamaya devam edecek” dedi.
İnternete müdahaleye tepkiler
Bir diğer gelişmede İran rejimi İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanı Muhammed Cehrami, milletvekillerine mevcut İran yılının sonu olan 20 Mart'a kadar üretecekleri 18 uyduyu anlattı.
Ülkenin karşı karşıya kaldığı tüm ekonomik sorunlara rağmen iletişim bütçesinin ve uydu üretiminin geçtiğimiz yıl yüzde 1,5 arttığını belirten Bakan Cehrami, “Yedi yıl önce üç uydu üretildi. Üç yıl önce yedi tane daha üretebildik. Yerli üretim hacmimizin bu yıl sonuna kadar 18 uyduya çıkması bekleniyor” ifadelerini kullandı.
Ancak Cehrami, ülkenin sosyal medya ve internet ağlarına müdahale ettiği gerekçesiyle milletvekillerinin yoğun eleştirileriyle karşı karşıya kaldı.
Kaynak: Şarkul Avsat
