دواى ڕووخانى ڕژێمى بەعس لە عێراق ساڵى ٢٠٠٣، کۆمارى ئیسلامی ئێران بە شێوەیەکى چڕ دەستى وەرداوەتە نێو کاروبارى سیاسی، ئابوورى و تەنانەت ئاسایشى ئەو وڵاتە، بەجۆرێک تاران بڕیار دەستى بەغدایە.
لەو بارەیەوەش توێژەرێکى ئەکادیمی عێراقی ئاماژە بەوە دەکات "ئێمە ناتوانین باسى دەستێوەردانى ئێران بکەین لە عێراق، بەڵکو ئێمە باسى قووتدانى عێراق لەلایەن ئێرانەوە دەکەین، ئەم زاراوەیەش زۆر لەپرسى دەستێوەردان مەترسیدارترە". لە چاوپێکەوتنێکى تۆڕی میدیایی ئاڤاتودەى لە عەممانى پایتەختى ئەردەنەوە، یەحیا کوبەیسى، ڕاوێژکارى ناوەندی عەرەبی بۆ توێژینەوە ڕایدەگەیەنێت "هەوڵێک میللیگەرى هەیە بۆ ئەوەى هێزە بیانییەکان لەعێراق بچنە دەرەوە، ئامانجەکەشیان قۆستنەوەى سۆزی جەماوەرە". دووپاتی دەکاتەوە "ئەو جۆرە پەیامانەش ئایدەلۆژیین و باوەڕیان بە بابەتى نییە، و ئەو جۆرە پەیامانەش نەواقیعین و نەبابەتین".
ئاشکراشی کردووە "بۆ مانەوەى ئەو هێزانەش پێویستە چوارچێوەیەکى یاسایی هەبێت کارەکانیان ڕێک بخات، چونکە دواى کۆتاییهاتنى ڕێککەوتننامەى سۆفا کەساڵى ٢٠٠٨ واژوو کراو، بە شێوەیەکى پراکتیکی لە ٣١ کانوونى یەکەم (سەرماوەز)ى ٢٠١١ لەگەڵ کشانەوەى تەواوى هێزەکانى ئەمریکا کۆتایی هات".
ئاڤا تودەى: ئایا مانەوەى هێزەکانى ئەمریکا لە خاکى عێراق بابەتێکى پێویستە یاخود نەخێر؟
کوبەیسى: ئەو بابەتە ناچێتە ژێر باری بۆچوون و لێهاتوویی، بەڵکو دەخرێتە ژێر لێکۆڵینەوەى ستراتیژی ڕەوشى هێزە عێراقییەکان بەرامبەر قەبارەى هەڕەشەکان، کە ئێستاش داعش پێکی دەهێنێت، لەپاڵ ئەوانەش کۆمەڵێک بابەتى دیکە هەیە، وەک ئامادەباشی هێزە چەکدارە عێراقییەکان و سەرجەم یەکەکانی، بە تێروانینى خۆم؛ پێم وایە عێراق هێشتا پێویستى بە مانەوەى هێزەکانى ئەمریکا و هێزەکانى دیکە هەیە، نەک تەنها بۆ ئەرکى بەرگرى و ڕاهێنان وەک حکومەت ئاماژەى پێ دەکات، بەڵکو مانەوەیان پێویستە لە کاتێکدا هیچ توانایەکى هێزە سەربازییە عێراقییەکان نییە بۆ ڕووماڵکردنى ئەرکەکانى هێزى ئاسمانى، لەبیرمانە چەند ڕۆژێک لەمەوبەر حکومەتى عێراق بەشێوەیەکی فەرمى داواى لەویلایەتە یەکگرتووەکان کردووە، هێرشى ئاسمانى لە باکوورى شارى مەکفول ئەنجام بدات، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت عێراق تواناى لەو جۆرە ئەرکانەى نییە.
بۆیە؛ پێم وایە لەرووى ستراتیژیی و لەرووى بابەتییەوە هەروەها لە ڕووى واقیعییەوە عێراق هێشتا پێویستى بە مانەوەى ئەو هێزانە هەیە کە لەساڵى ٢٠١٤ لەچوارچێوەى "هاوپەیمانى نێودەوڵەتى بۆ بەرەنگاربوونەوەى تیرۆر" دروست بوون، بەڵام لەلایەکى دیکەوە پێویستە چوارچێوەیەکى یاسایی هەبێت، ئەو مانەوەیە ڕێک بخات، کێشە ڕاستیەکە لێرەیە، لەگەڵ کۆتایی هاتنى ڕێککەوتننامەى سۆفا کە ساڵى ٢٠٠٨ واژوو کراو، بە شێوەى پراکتیکی لە ٣١ کانوونى یەکەم (سەرماوەز)ى ٢٠١١ لەگەڵ کشانەوەى تەواوى هێزە ئەمریکییەکان کۆتایی هات، هیچ چوارچێوەیەکى یاسایی نییە بۆ ڕێکخستنى کارى هێزە بیانییەکان لە عێراق لەنێویاندا هێزەکانى ئەمریکا، ئەمەش کێشەى ڕاستەقینەیەو، لە داهاتووش سەرچاوەى کێشەکانى دیکەیە.
بەو هۆیەشە دووپاتی دەکەمەوە، عێراق پێویستى بەو هێزانەیە، بەڵام دەبێت عێراق ڕێککەوتننامەیەکى ڕوون و دروست و شەفاف واژوو بکات و بیخاتە بەردەم جەماوەر بۆ ئەوەى چوارچێوەى یاسایی ئەو هێزانە دیاریی بکات.
ئاڤا تودەى: بەشێک لە فراکسیۆنە سیاسییەکانى نزیک لەرژێمى ئێران داواى داڕشتنى یاسایەک دەکەن لەنێو پەرلەمان، کۆتایی بە مانەوەى هێزە بیانیەکان لەسەرووى هەموویانەوەش ئەمەریکییەکان لە ڕاهێنەران و ڕاوێژکارانیش بهێنێت، بە بۆچوونى ئێوە ئەو بڕیارە لە بەرژەوەندی عێراقە یاخود نا؟
کوبەیسى: پرسەکە پەیوەندی بە بەرژەوەندی عێراق و دژایەتی عێراق نییە، ئەو پرسە کۆمەڵێک هۆکار دیاریی دەکات، بەڵام پێموایە هەوڵێکى میللیگەرى لەلایەک هەیە، مەبەستى ڕاکێشانى سۆزى جەماوەرە لەو جۆرە پەیامانە، ئەو پەیامانەش ئایدەلۆژین و باوەڕیان بە پرسی بابەتییەوە نییە، ئەو جۆرە ئایدەلۆژیانەش پێش واقیعی و بابەتین، کە ئەمانەش جۆرى دووەمى پرسەکەیە.
ئەمانە هەمووى پروپاگەندەیە، ناگاتە ئامانجە ڕاستەقینەکە، بابەتەکەش هەر لەنێو مشتومڕ دەمێنێتەوەو، ناگاتە ئەو خاڵەی یاسایەک لەو جۆرە دەربچێت.
ئاڤا تودەى: بەرێزت توێژەرى و شارەزاى ڕەوشى عێراقی، دەستێوەردانێکى زۆر لەلایەن ئێرانەوە لە پرسەکانى عێراقدا هەیەو، زۆرێک لە سیاسییەکانیش ئەو دەستێوەردانەیان دووپات کردووەتەوە، دوایین لایەنیش دانى بەو پرسە ناوە، خودی ویلایەتە یەکگرتووەکان بووە، لە ڕێگەى بڵاوکردنەوەى ڕاپۆرتێک کەشکستى خۆیان لەقازانجی ئێران نیشان داوە، بە ڕوونى ئێران چی دەوێت و پلان و ئەجێنداکەى چییە؟
کوبەیسى: یەکەم ناتوانین باسى دەستێوەردانى ئێران لە عێراق بکەین، ئێمە باسى قووتدانى عێراق لەلایەن ئێرانەوە دەکەین، ئەو زاراوەیەش مەترسیدارترە لەپرسى دەستێوەردانى ئێران، بابەتى دووهەمیش گرنگترە ئەوەیە ئێران بەرژەوەندییەکانى بەهەستێکى ئیمپراتۆری مێژوویی بەستۆتەوە.
ئەو جۆرە هەستەش لە هزرى ئێرانییەکان بەدەر لەسروشتى ڕژێمى دەسەڵاتدار چەقیوە، ئەو خواستە لەسەردەمى دەوڵەتى سەفەوی و دەوڵەتی قاجاری و تەنانەت لەسەردەمى شاهیش هەبووە، ئەو خواستە ئێستاش لەگەڵ ڕژێمى مەلایەکانی ئێستای ئێران کەپێیان دەڵێن ویلایەتى فەقێ ماوەتەوە، بەڵام کەرستەکانى جیاوازە، کە ڕێخۆشکردنى بۆ ئەو ڕژێمە ئیمپراتۆرییە دروست کردووە، بۆیە لێرە باس لەبەرژەوەندییەکانى پلە یەکەمى ئێران دەکەین، کە هەست دەکات، لە بەرژەوەندی ئەودایە عێراق ملکەچی پاوانخوازییەکانى بێت و، عێراق بەشێک بێت لە چەترى پاوانخوازییەکانى ئێران.
هەروەها هۆکارى بابەتیش هەیە یارمەتیدەرى ئەو پرسە بووە، ئەمریکییەکان خۆیان هاوبەشى ئێران بوون لە دروستکردنى ئەو فراوانبوونەى ئێران و ئەو پاوانخوازییە، تەنانەت پێش چوونە نێو عێراقیش لە ٢٠٠٣، بەتایبەت لەسەردەمى ئۆپۆزسیۆنی لایەنەکانى عێراق، جۆرێک لەڕەزامەندی ئەمەریکى بۆ پاوانخوازییەکانى ئێران بەسەر عێراق بۆ دواى ٢٠٠٣ هەبوون، ئەمەش کێشە ڕاستەقینەکەیە.
هەستم وایە کێشەکە لێرە ئێران نییە، چونکە ئێران دەوڵەتیەو تەماحی و بەرژەوەندیی نیشتیمانى خۆی هەیەو، تێروانینى بۆ پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکان هەیە... هتد، بەڵام عێراقییەکان کێشەکەن، کە قبوڵى ئەو قووتدانەى ئێرانیان بەسەر عێراق کردووە. بۆیە ئەو هزرە هیچ نەگۆڕدراوەو، ناشتوانین پشت بەهۆکارە دەرەکییەکان و ئەمریکا ببەستین بۆ لابردنى ئەو فراوانبوونەى ئێران بەسەر عێراق، دەبێت پڕۆسەکە ناوخۆیی بێت و لەرێگەى باوەڕی عێراقییەکانەوە بن، کە پێویستە عێراق تەنها بۆ عێراقییەکان بێت و، بەرژەوەندی عێراقیش سروشتى پەیوەندییە دەرەکییەکانى دیاری دەکات.
ئاڤاتودەى: ئیدارەى ئێستاى ویلایەتە یەکگرتووەکان ناتوانێت ئێران لە گۆڕەپانى عێراق دەربکات؟
کوبەیسى: گومانم لەوەیە، فشار بەو ئاراستەیە دەکات، بەڵام ناتوانێت فراوانبوون و پاوانخوازییەکانى ئێران لە ڕووى پراکتیکییەوە لە عێراق کەم بکاتەوە.
