Bundan 95 yıl önce Şeyh Said ve dönemin en büyük Kürt ayaklanmasının liderleri idam edilirken, yüzlerce yerleşim yeri yerle bir edildi ve yüz binlerce kadın ve yaşlı öldürüldü.
Kürt tarihinde acı bir yeri olan bu olayda idam edilen kişilerin mezar yerleri halen bilinmiyor.
Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşı’nın ardında parçalanırken, Kürtlerin büyük çoğunluğu Kürdistan’ın haklarının gözetilmesi çerçevesinde ortak devlet sözüne inanarak 76 temsilciyle 1920 yılında kurulan Birinci Meclis’indeki yerlerini aldı.
3 yıl sonra Kürt katili Mustafa Kemal, ortak devlet yerine Türkiye Cumhuriyeti’ni ilan etti ve 1924 Anayasası ile Kürtlerin sahip olduğu tüm hak ve kazanımlar ellerinden alındı.
Bunun üzerine Cibranlı Halil Beg, Yusuf Ziya Beg ve Şeyh Said, Kürtlerin haklarının korunması için Azadi Cemiyeti’ni kurdu.
1924’ün sonbaharında Halil Beg ve Yusuf Ziya Beg tutuklandı. Şey Said, kanaat önderlerinin de katıldığı bir kongre düzenler. Hakkari’den Urfa’ya, Dersim’den Mardin’e kadar Kürdistan’ın içinden ve dışından temsilcilerin katıldığı kongrede ayaklanma kararı alınır.
13 Şubat 1925’te Türk ordusunun Diyarbakır’ın Dicle (Piran) ilçesinde düzenlediği operasyonun ardından ayaklanma başlar.
14 Şubat'ta Şeyh Said, sayıları on bine varan beraberindekilerle Genç'in kontrolünü ele aldı. Mistan aşiret reisi Faki Hasan'ı kaymakamlığa tayin etti. Genç şehri geçici başkent yapıldı. Bütün vergi ve eserlerin Genç'te toplanmasını yürürlüğe sokan geçici bir kanun çıkarıldı.
Mart başlarında Siverek, Varto, Bingöl’ün tüm ilçeleri, Diyarbakır, Harput ve Batman kontrol edilir. Malatya Valisi şehrin anahtarını Şeyh Said’e gönderir. Diyarbakır Kalesi’nin kuşatması 21 Mart’a kadar devam eder ancak kale düşmez ve Şeyh Said geri çekilme kararı alır.
15 Nisan’da Şeyh Said, Kasım Beg’in ihaneti sonucu yakalanır. Aynı ayda Cibranlı Halil Beg ve Yusuf Ziya Beg idam edilir, cemiyetin yüzlerce üyesi tutuklanır.
Genç, Muş, Ergani, Dersim, Diyarbakır, Mardin, Urfa, Siverek, Siirt, Bitlis, Van ve Hakkari illeriyle Erzurum'un Hınıs ve Bingöl'ün Kiğı ilçelerinde bir ay süreyle sıkıyönetim ilan edildi.
Diyarbakır İstiklal Mahkemesi, 28 Haziran’da da Şeyh Said'in önderliğinde ayaklanmaya katılan 47 kişi hakkında idam kararı verir. 29 Haziran’da Dağkapı Meydanı’nda Şeyh Said ve 47 arkadaşı idam edilir.
Cenazeleri toplu bir şekilde toprağa gömülür ve meydanın etrafı Mustafa Kemal posterleriyle donatılır.
İdamdan sonra da katliamlar devam eder, yüzlerce yerleşim yeri yakılır, on binlerce sivil öldürülür. Katliamlar daha sonra Zilan ve Dersim’de devam eder.
Kaynak: K24
